روز ملی صنعت چاپ و بازخوانی مقالات مرتبط با آن در SID

به گزارش روابط عمومی مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی SID، پربازدیدترین مقالات علمی نمایه شده در این پایگاه با موضوع صنعت چاپ براساس میزان بازدید مخاطبان مشخص و معرفی شدند.

تاریخچه چاپ

اختراع صنعت چاپ، یکی از نقاط عطف تاریخ بشر است. بسیاری از منابع، اختراع صنعت چاپ را به چینی‌ها نسبت می‌دهند. چاپ در آن دوران با مفهوم امروزی متفاوت بود. چاپ، بیشتر به روش باسمه‌ای بود و با الواح چوبی انجام می‌شد. چاپ در قدیم با هدف تکثیر تصاویر و متون مقدس به‌کار می‌رفت. در سال 1040 میلادی، پی شنگ، کیمیاگر چینی، با ترکیب گل و چسب، موفق به ساخت حروف متحرک شد. اما در مغرب زمین، زرگری آلمانی با نام گوتنبرگ، با تهیه حروف متحرک در قالب حروف، شیوه‌ی چاپی خود را ساخت. گوتنبرگ در سال 1455، اولین کتاب خود را با سبک خود چاپ کرد. کتاب مشهور گوتنبرگ، انجیل چهل و دو سطری بود. گوتنبرگ به‌جای استفاده از الواح چوبی در چاپ، از حروف جدا استفاده کرد و دریافت که چاپ به این شکل راحت‌تر است.

تاریخچه چاپ در ایران

تاریخچه چاپ در ایران، به دوره هخامنشیان برمی‌گردد، اما سند خاصی از آن دردسترس نیست. در ابتدا زمانی که چاپ به ایران رسید  به آن تیپوگرافی می‌گفتند. طبق تعریف آن، حروفات چاپ را تیپ می‌نامند و چون عمل چاپ حکم کتابت را دارد، چاپخانه را تیپوگرافی یعنی نوشتن و کارگران را تیپوگراف می‌نامند. اما تاریخچه صنعت چاپ به شیوه‌ای که گوتنبرگ آن را اختراع کرد، به قرن یازده قمری، یعنی به زمان صفویه باز می‌گردد. اولین چاپخانه ایران، توسط کارملی در اصفهان بود. نخستین کتاب چاپی در ایران به نام ساغموس یا زبور داود است که کپی این کتاب هم‌اکنون در کلیسای وانک اصفهان قرار دارد.

 شکل 1. تصویری از انجیل گوتنبرگ

چاپ در ایران در دوره قاجار

صنعت چاپ در ایران، در دوره قاجار تحولات زیادی داشت. در دوره ولایت عهدی عباس‌میرزا، تحولات زیادی در صنعت چاپ ایران به وجود آمد. اولین دستگاه‌های چاپ به همت عباس‌میرزا وارد کشور شد. با ورود صنعت چاپ در کشور، سرعت انتشار کتب، به‌دلیل هزینه کم، افزایش داشت. با شرو ع مشروطه در کشور، تعداد روزنامه‌ها افزایش یافت. اما پس از سرکوب مشروطه، محمدعلی میرزا، استفاده از چاپخانه‌ها را ممنوع کرد. با بیداری فکری مردم، صنعت چاپ در کشور رونق ویژه‌ای یافت و چاپخانه‌داران با تجهیز چاپخانه‌های خود، جدیدترین دستگاه‌های چاپ را خریداری کردند. بعد از مشروطه، کم‌کم از آن داغی صنعت چاپ کاسته شد و دستگاه‌های چاپی کم‌کم حذف شدند.

با مرور صنعت چاپ در ایران مشخص شد که صنعت چاپ، قدمتی بیش از صدسال دارد. از سال 1382 در تقویم شمسی، یازدهم شهریورماه هرسال روز ملی صنعت چاپ نامگذاری شده است. به‌همین مناسبت در این گزارش، به بررسی مقالات فارسی با موضوع صنعت چاپ در حوزه‌های موضوعی مختلف خواهیم پرداخت.

معرفی مقالات پربازدید علمی با موضوع صنعت چاپ

براین اساس مقالات «بررسی کتاب های چاپ سنگی مصور دوره قاجار»، «پیدایش و تکوین رمان فارسی» و «ادوار تذهیب در کتاب آرایی مذهبی ایرانی» به‌ترتیب پربازدیدترین مقالات مرتبط با صنعت چاپ هستند.

مقالهی «بررسی کتاب های چاپ سنگی مصور دوره قاجار» درسال 1384 در مجله هنرهای زیبا منتشر شده است. این مقاله، به بررسی کتاب‌های چاپ سنگی دردوران قاجار پرداخته است. هدف این مقاله، معرفی ویژگی‌های ساختاری کتاب‌های چاپ سنگی مصور است. ساختار کتاب‌آرایی در کتب چاپ سنگی براساس حرکت‌های سنتی کتاب‌سازی ایرانی است. نحوه‌ی استفاده از عناصر بصری و سایر اصول مبانی سنتی هنری دوره‌های قبل از سطر، جدول‌کشی، کتابت و تصویر پیروی می‌کند.

جدول 1. مقالات فارسی پربازدید با موضوع صنعت چاپ

کلمات کلیدی مقالات فارسی با موضوع صنعت چاپ

کلمات کلیدی عصاره هر مقاله است و نویسنده موضوعات مقاله خود را در کلمات کلیدی نشان می‌دهد.

براین اساس «چاپ سنگی»، «جامعه شناسی هنر» و «چاپ سربی» پرتکرارترین کلمات کلیدی در مقالات فارسی مرتبط با صنعت چاپ بوده‌اند.

دو کلمه‌ی «چاپ سربی» و «چاپ سنگی» مربوط به نوع صنعت چاپ در گذشته بوده و کلمه‌ی «طراحی گرافیک» از کلمات جدید در حوزه صنعت چاپ است. «نقاشی – قاجار» نیز یکی از کلمات کلیدی به‌کار رفته در مقالات مرتبط با صنعت چاپ است. در دوره قاجار با تغییر شکل چاپ، کتاب‌های نقاشی نیز منتشر شد.

شکل 1. کلمات کلیدی به‌کار رفته در مقالات فارسی با موضوع صنعت چاپ

پیوست 1. 

* بررسی کتاب های چاپ سنگی مصور دوره قاجار

* پیدایش و تکوین رمان فارسی

* ادوار تذهیب در کتاب آرایی مذهبی ایرانی

* نهضت ترجمه و آغاز حیات فکری نوین در عصر قاجار

* بررسی ویژگی های نثر روزنامه نگاری دربار قاجار