پژوهش‌های جهاددانشگاهی با تمرکز بر سطوح بالای فناوری انجام می‌شود
به گزارش روابط عمومی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، دکتر هادی رفیعی با بیان اینکه جهاددانشگاهی خراسان رضوی بر اساس نیازها و بازخوردهای جامعه فعالیت‌های پژوهشی خود را ساماندهی می‌کند، اظهار کرد: بر همین مبنا ما همواره در حال به‌روزرسانی فعالیت‌های خود هستیم و در مقاطع مختلف بر حسب نیازهای روز، به برخی از حوزه‌های پژوهشی ورود کردیم و سپس که نیاز جامعه نسبت به کار در این حوزه‌ها کمتر شد، بر حسب نیازهای جدید ایجاد شده، پژوهش در سایر حوزه‌ها را آغاز کردیم.
وی با اشاره به اهمیت انجام پژوهش‌های کاربردی برای جهاددانشگاهی، افزود: به عنوان مثال در پژوهشکده گردشگری از میان ۶۰۰ طرح، ۹۵ درصد از سمت جامعه از جمله سازمان‌های دولتی، ارگان‌های عمومی و بخش خصوصی سفارش شده است. همچنین در حوزه‌های صنایع غذایی و کشاورزی نیز فعالیت‌هایی که مورد نیاز جامعه بود را انجام دادیم و به زیرساخت‌هایی دست یافتیم.
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی ادامه داد: رویکرد پژوهشی ما از ابتدا رسالت خود را بر حل بخشی از مسائل و مشکلات جامعه قرار داده است، رویکردی که ابتدا بازار را می‌بیند و سپس خدمات پژوهشی را ارائه می‌کند. یکی از راهبردهایی که همچنان پیش می‌بریم، همان راهبردی است که پژوهشگاه رویان پیگیری کرده است. چنانکه ابتدا فعالیت‌مان را شکل و سپس رشد می‌دهیم و در مراحل بعد به دنبال ایجاد زیرساخت‌های آن هستیم.
رفیعی با اشاره به سطوح توسعه فناوری، عنوان کرد: در دوره‌های اولیه ورود ما به عرصه پژوهش توجه و تمرکزمان بر سطوح توسعه فناوری بین ۳ تا ۶ بود و به سطوح ۶ تا ۹ توجه خاصی نمی‌شد، به این دلیل که ما خودمان را حلقه واسط دانشگاه با بخش خصوصی می‌دانستیم، بنابراین به این قسمت تمرکز کردیم، اما رویکرد کنونی پژوهش بدین شکل نیست و تمرکزمان را بر پژوهش‌های سطح ۶ به بالا قرار داده‌ایم و پژوهش‌های بنیادی و زیر سطح ۳ را در صورتی که به عنوان مأموریت به ما واگذار شود، پیگیری می‌کنیم.
وی اضافه کرد: علاوه بر زیرساخت‌های سرمایه‌ای، زیرساخت‌های حقوقی نیز برای این کار نیاز است، زیرا وقتی فعالیتی در سطح آزمایشگاهی یا پایلوت نیمه‌صنعتی اجرا می‌شود، برای تغییر مقیاس به صنعتی، نیاز به سرمایه و از آن مهمتر نیاز به زیرساخت حقوقی داریم. جهاددانشگاهی به عنوان یک نهاد عمومی غیردولتی برای ورود به سطوح فناوری بالا ناچار است با ابزار حقوقی اقتصادی، مثلاً به شکل شرکت وارد شود، به‌گونه‌ای که خودمان هم در رشد شرکت نقش داشته باشیم.
به فعالیت‌های معمول بخش خصوصی ورود پیدا نمی‌کنیم
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی بیان کرد: همزمان با رشد این زیرساخت‌های حقوقی، باید بتوانیم سرمایه هم جذب کنیم. لذا رسالت و تأکید کنونی ما بر سطوح فناوری بالای ۳ و تا سطح ۹ با زیرساخت‌های حقوقی متناسب با بازار است و زیرساخت‌های کنونی جهاددانشگاهی به تنهایی امکان پاسخگویی را ندارد، زیرا مستلزم اخذ مجوز و فعالیت در بخش خصوصی است. البته طبق قاعده، ما به فعالیت‌های معمول بخش خصوصی ورود پیدا نخواهیم کرد، زیرا رسالت ما در خصوص مسائل بر جا مانده در سطح جامعه است، مسائلی از جنس مزیت‌های شناخته شده که بخش خصوصی هنوز نتوانسته است آن را حل کند و مسائلی از جنس حلقه‌های مفقوده در خلق زنجیره ارزش.
رفیعی با تأکید بر ضرورت شکل‌گیری چنین حلقه‌هایی در سازمانی چون جهاددانشگاهی که سابقه پژوهش دارد، ادامه داد: هنگامی که این نمونه شکل گیرد و بخش خصوصی بتواند الگوبرداری کند، جهاددانشگاهی می‌تواند و باید از این حلقه خارج شود. بنابراین باید برای فعالیت‌هایی که در اقمار حوزه پژوهش شکل می‌گیرد، برنامه ورود و خروج داشته باشیم. در قاعده بازار، خودبه‌خود این اتفاق می‌افتد و هر گاه شرکتی ضررده شود، تعطیل می‌شود، اما جهاددانشگاهی تنها تا زمانی که بخش خصوصی امکان الگوبرداری از شرکت را داشته باشد، حضور دارد و پس از آن باید خارج شود و به دیگر حوزه‌ها ورود یابد
جهاددانشگاهی از ظرفیت‌های دانشگاه‌ها برای حل مسائل جامعه استفاده می‌کند
رفیعی تصریح کرد: طبق رسالت جهاددانشگاهی در حوزه پژوهش باید کاری انجام شود که مورد نیاز جامعه و منطبق بر مزیت‌های منطقه باشد. علاوه بر ظرفیت‌های ثابت در حوزه پژوهش اعم از نیروی انسانی و امکانات زیرساختی همچون سه پژوهشکده با گروه‌های پژوهشی، مراکز خدمات تخصصی، آزمایشگاه‌ها و ... ما ظرفیت‌هایی متغیری داریم که اگرچه کمتر دیده می‌شود، اما می‌توانیم از آن‌ها استفاده کنیم.
وی افزود: ما از توان دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی استان و کشور در طرح‌هایمان استفاده می‌کنیم، مثلاً در طرح آمایش استان با به کارگیری ظرفیت علمی دانشگاه‌ها و توان علمی مراکز تحقیقاتی کشور از این ظرفیت متغیر استفاده کردیم. بنابراین یکی از اقدامات ما بالفعل کردن برنامه مدیریت نیروی انسانی است که ما تمرین کردیم و از پس آن برآمدیم و در این راستا یکی از مراکز خوش‌نام هستیم.
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی درباره چگونگی انتخاب اولویت‌ها بیان کرد: بخشی از اولویت‌های پژوهشی ما از روند شکل‌گیری اتفاقات در کشور متأثر می‌شود. به عنوان مثال مسائلی همچون آلودگی محیط زیست و بیکاری که اکنون با آن مواجه هستیم، ناشی از مجموعه اقداماتی است که در ادوار مختلف رخ داده تا به این جا رسیده است و اکنون باید پژوهش‌هایی در خصوص برخی روندهای جاری انجام شود.
وی با اشاره به ظرفیت و توانمندی جهاددانشگاهی ادامه داد: آینده‌پژوهی، حوزه دیگری است که ما در آن فرصت‌ها، مسائل و مزیت‌های جامعه را شناسایی می‌کنیم، یعنی پژوهش‌هایی را انجام می‌دهیم که منطبق بر پیش‌بینی‌های آینده جامعه است.
فردمحوربودن پژوهش‌ها از علل نرسیدن نتایج آن به سطح جامعه است
رفیعی گفت: عموماً نگاه به حوزه پژوهش، مبتنی بر یک سری خروجی‌های مشخص برای کسب یک سری امتیازات است و پژوهش در دانشگاه‌ها، تا سطح ۳ توسعه فناوری را شامل می‌شود. فردمحور بودن عمده پژوهش‌ها باعث عدم ایجاد هماهنگی میان دانشگاه‌ها شده است.
وی با بیان اینکه رسالت دانشگاه این نیست که کار پژوهشی میان چندین حوزه انجام دهد، اظهار کرد: این کار رسالت جهاددانشگاهی است، زیرا به جهاددانشگاهی مأموریتی از جنس واگذاری یک کار مطالعاتی کاربردی داده می‌شود. چنین مأموریت‌هایی باید توسط متخصصین هر حوزه و با استفاده از ظرفیت‌های جهاددانشگاهی و دانشگاه به شکل بهینه انجام شود و در غیر این صورت اتلاف منابع داریم.
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی با اشاره به مناقشات و اختلاف‌نظرها راجع به کاربردی نبودن تحقیقات دانشگاهی، بیان کرد: در دنیا مطالعات سطح‌بندی شده است. بعضی تحقیقات، ماهیت بنیادی دارند و جزئی از الزامات زنجیره تحقیق هستند، بنابراین بخشی از مراکز علمی باید تحقیقات بنیادی انجام دهند، اما رسالت و اولویت ما در جهاددانشگاهی، انجام تحقیقات توسعه‌ای و کاربردی است، یعنی می‌خواهیم از بستری که بر آن سرمایه‌گذاری شده، استفاده کنیم و زنجیره کار پژوهشی را شکل دهیم و تکمیل کنیم.
رفیعی ادامه داد: برای انجام کار پژوهشی در هر حوزه باید از آخرین نتایج که به راحتی در مجلات و سایت‌ها منتشر می‌شود، استفاده کنیم و بدین ترتیب می‌توانیم همپای دیگر کشورها گام برداریم، البته این موضوع یک سری نیازمندی‌ها هم دارد، از جمله تجهیزات آزمایشگاهی و ارتباط با دیگر کشورها که با توجه به شرایط، جزء سختی‌های کار ماست. برای اینکه از سرعت فناوری جا نمانیم، پژوهشگران باید از ابزارها در حوزه پژوهش استفاده کنند.
وی درباره چالش نرسیدن محصولات پژوهشی به بازار بیان کرد: این موضوع چیزی نیست که در اختیار پژوهشگران باشد. در بسیاری مواقع عدم تمایل بخش خصوصی در انجام کار یا نداشتن درکی از این حوزه، موجب نرسیدن محصولات به بازار می‌شود.
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه صنعت ما همچنان برای درمان دردهایش نگاه به خارج دارد، افزود: در بخشی از این نگاه، حق با صنعت است، زیرا تا حدودی از مراکز دانشگاهی ناامید است، اما بخشی را حق ندارد، زیرا ناشی از عدم باور و اعتماد آن است. تمام کارهای دانشگاهی ما به شکل بنیادی نیست و مراکزی همچون جهاددانشگاهی خراسان رضوی هستند که کارهای خوب و قابل استفاده در حوزه‌های مختلف انجام می‌دهند و ما نمونه کارهای موفقی در بخش خصوصی داریم که با همکاری محققان داخلی صورت گرفته است.
رفیعی با بیان اینکه عمده پژوهش‌هایی که ما انجام می‌دهیم، سفارشی است و این موضوع برای ما به یک چالش تبدیل شده است، گفت: اصلی‌ترین مسئله ما، نظام ارزیابی هیات علمی در کشور است که بسیار دشوار است و هنوز نتوانسته‌اند آن را مبتنی بر حل مسئله‌ای از جامعه بازتعریف کنند. نظام ارزیابی کنونی مبتنی بر خروجی‌های علمی مشخص و ارزشمند است، اما به نظر کافی نیست.
اولویت‌های پژوهشی ما مبتنی بر مسائل و مزیت‌های استان است
وی با بیان اینکه برخی از فعالیت‌های پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی از جنس حل مسائل جامعه و برخی از جنس مزیت‌ها است، اظهار کرد: به عنوان مثال در حوزه علوم انسانی پژوهش‌های ما از جنس مزیت‌هاست. مثلاً در استان مزیت زائر و گردشگر را داریم و در این راستا گروه‌های پژوهشی شکل گرفته‌اند تا جامعه مسیر توسعه اصولی و درست را طی کند و بتواند از فرصتهایی که صنعت گردشگری و حوزه اقتصاد زیارت ایجاد می‌کند، بهره‌مند شود.
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی با بیان اینکه جمعیت حاشیه شهر مشهد به تنهایی به اندازه جمعیت برخی استان‌هاست، ادامه داد: پژوهش بر روی حاشیه شهر از جنس مسائل جامعه محسوب می‌شود. همچنین پژوهش‌های پژوهشکده صنایع غذایی که با امنیت غذایی ارتباط دارد، هم از جنس مسئله و هم از جنس مزیت است.
وی با بیان اینکه مسئله آب که از مسائل عمده استان و منطقه است، محور پژوهش‌ها را در پژوهشکده بیوتکنولوژی شکل می‌دهد، گفت: در این پژوهشکده پروژه‌هایی انجام می‌شود که در راستای کیفیت و ذخیره آب است، همچون طراحی سیستم‌های گلخانه‌ای که به سطوح توسعه فناوری بالا دست یافته است. پژوهش‌های این پژوهشکده بر روی قارچ که به مسئله امنیت غذا مربوط است نیز از سطوح فناوری بالایی برخوردار است.
رفیعی ادامه داد: در حوزه پژوهش پزشکی ما مسائل درمانی جامعه را پیگیری می‌کنیم. در گروه‌های پژوهشی مهندسی هم که اکنون بر روی حوزه مواد متمرکز هستیم و بیشتر پژوهش‌ها از جنس حل مسائل است. به عنوان مثال به تولید قطعاتی می‌پردازیم که عمدتاً وارداتی هستند و ما در راستای سیاست جایگزینی واردات، قدم برداشته‌ایم. بنابراین در حوزه‌های مختلف به فراخور مسئله و مزیت، پژوهش‌هایی را تعریف کردیم که منطبق بر اولویت‌های منطقه و کشور است، چنانکه مرکز عفونت‌های منتقله از خون در حوزه پزشکی متمرکز بر بیماری خاص منطقه خراسان است.
وی در خصوص چگونگی تخصیص منابع به حوزه پژوهش بیان کرد: در واقع جهاددانشگاهی به پر کردن شکاف موجود میان خروجی‌های پژوهش و نیازهای بخش خصوصی پرداخته است و می‌خواهد توسعه فناوری را تا سطح ۹ برساند، اما با زیرساخت‌های حقوقی فعلی‌اش این امکان را ندارد، زیرا این زیرساخت‌ها منطبق بر بازار نیست. بنابراین اگر بخواهیم فعالیت‌هایمان منطبق بر بازار باشد، در آینده خیلی نزدیک حتماً باید به منظومه‌های پژوهشی برسیم، بدین معنا که علاوه بر مراکز پژوهشی، مراکز اقماری در اطراف آن داشته باشیم، یعنی به عنوان مثال اگر گروه پژوهشی در حوزه سلول‌های بنیادی داریم، حتماً چند شرکت و مرکز خدماتی و درمانی اطراف آن داشته باشیم که به جامعه خدمات دهند.
معاون پژوهشی جهاددانشگاهی خراسان رضوی با اشاره به اینکه تاکنون نیز این مراکز ایفای نقش می‌کردند، اظهار کرد: در دوران شیوع کرونا، پژوهشگران ما بودند که تست‌ها را در مراکز آزمایشگاهی انجام می‌دادند، اما برای گسترش اقداماتی از این دست، نیازمند منظومه‌های پژوهشی و سپس تعریف و شکل‌دهی زیرساخت‌ها هستیم. ویژگی این مراکز خدمات تخصصی همین است که بازخورد بازار را خیلی راحت می‌گیرند.
عملکرد جهاددانشگاهی توانسته اعتماد عمومی را کسب کند
رفیعی درباره میزان اعتماد به جهاددانشگاهی خراسان رضوی، عنوان کرد: به نظر می‌رسد در خراسان رضوی، عملکرد جهاددانشگاهی توانسته اعتماد عمومی را کسب کند. سازمان‌های دولتی و عمومی اعتماد و اعتقاد والایی به جهاددانشگاهی دارند و حوزه پژوهش در این سازمان را به عنوان مرکزی می‌شناسند که علاوه بر اطمینان، توان ظرفیت‌سازی و استفاده از سایر ظرفیت‌های استان را داراست و قدرت مدیریت نخبگان استان را نیز دارد. این موضوع را می‌توان در تصمیماتی که نسبت به این سازمان گرفته شده و مأموریت‌هایی در استان که بر عهده این سازمان گذاشته شده است، مشاهده کرد. به عنوان مثال تدوین سند آمایش به عنوان اصلی‌ترین و راهبردی‌ترین کار برنامه توسعه‌ای استان به جهاددانشگاهی واگذار شده است، همچنین تدوین دیگر اسناد بالادستی استان همچون سند توسعه اشتغال و سرمایه‌گذاری مناطق روستایی و ... نیز به این نهاد واگذار شده است.
وی با اشاره به وجاهت علمی طرح‌ها، بیان کرد: بنابر ارزیابی‌هایی که دیگر دستگاه‌ها انجام داده‌اند، جهاددانشگاهی خراسان رضوی جزء بهترین مراکز پژوهشی کشور شده است، چنانکه از سند آمایش استان در سازمان مدیریت کشوری تقدیر شد. بنابراین این اعتماد به جایگاه جهاددانشگاهی در کارهای پژوهشی در استان وجود دارد و ان‌شاءالله ادامه یابد که البته حفظ این جایگاه نقش و وظیفه ما را سنگین‌تر می‌کند.