معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی تشریح کرد:
پیشرفت طرحهای فناورانه جهاددانشگاهی با وجود مشکلات اقتصادی و تحریمها/مرور مهمترین دستاوردهای پژوهشی
معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی به مناسبت فرارسیدن هفته پژوهش گفت: باوجود موانع و مشکلات اقتصادی کشور ناشی از تحریمهای شدید، تاکنون بهطور متوسط ۵۰ درصد طرحهای فناورانه پیشرفت داشتهاند.
در حال حاضر، چه تعداد پژوهشگر، گروههای پژوهشی و مراکز خدمات تخصصی در جهاددانشگاهی مشغول فعالیت هستند؟
بخش عمده وظایف و فعالیتهای اجرایی حوزه پژوهش و فناوری با بهرهگیری از فعالیتهای واحدها، پژوهشگاهها، پژوهشکدهها، مراکز رشد و پارکها انجام میشود. جهاددانشگاهی با اخذ موافقت اصولی و قطعی از وزارتخانههای «علوم، تحقیقات و فناوری»، «بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» و همچنین، «هیئتامنای جهاددانشگاهی»، تاکنون موفق به راهاندازی 3 پژوهشگاه و 20 پژوهشکده مستقل شده است که مطابق سازماندهی بهعملآمده، پژوهشها در گروههای پژوهشی وابسته به این پژوهشکدهها در قالب تحقیقات بنیادی، کاربردی و توسعهای انجام میگیرد.
علاوه بر پژوهشگاهها و پژوهشکدهها، واحدهای جهاددانشگاهی مستقر در دانشگاههای دولتی و مراکز استانها که 43 واحد سازمانی است (12 واحد در استان تهران و 31 واحد در مراکز استانها)؛ مشغول به اجرای پژوهشهای بنیادی، کاربردی، توسعهای و مطالعاتی و همچنین، خدمات مشاوره علمی و فنی هستند. ازاینرو، ذیل ساختار واحدها، پژوهشگاهها و پژوهشکدهها درمجموع 145 گروه پژوهشی و 147 مرکز خدمات تخصصی فعال است و تا پایان سال 1398 تعداد نیروی انسانی شاغل در حوزه پژوهشی جهاددانشگاهی 2397 نفر بوده که از این تعداد 466 نفر (19/5 درصد) عضو هیئتعلمی و تعداد 1931 نفر (80/5 درصد) اعضای غیر هیئتعلمی بودهاند.
لازم به ذکر است این تنوع و تعدد ساختارهای پژوهشی و همچنین گسترهی توزیع جغرافیای بیانگر اهمیت پژوهش و فناوری در جهاددانشگاهی بوده، بهگونهای که گروههای پژوهشی و ساختارهای خدمات تخصصی قادر هستند تا همگام باسیاستهای کلان کشور و نقشه جامع علمی در اقصی نقاط کشور، با توجه به نیازها و اقتضائات منطقهای و ملی اقدامات اثربخشی در توسعه علمی و فناورانه به ایفای نقش بپردازند.
مهمترین دستاوردهای پژوهشی جهاددانشگاهی در سال گذشته را نام ببرید؟
ازآنجاییکه سال 1398، با شعار «رونق تولید» به دنبال حل مسائل معیشتی و اشتغال جوانان نامگذاری شد، زمانی بود که جهاددانشگاهی بهعنوان یکی از نهادهای پیشتاز در عرصه تحقیقات کاربردی و توسعهای، مطالعات، پژوهشها و تولیدات خود را با محوریت رونق تولید در حوزههای پزشکی، فنی و مهندسی و کشاورزی اجرا نمود.
یکی از دیدگاههای مهمی که جهاددانشگاهی بهطور مستمر در دستور کار خود دارد تولید، انتقال و بومیسازی دانش و فناوری است.
در همین راستا از مهمترین دستاوردهای حوزه پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی در سال 1398، طراحی و ساخت پکیج پرتابل بازیافت و زیست پالایی پسماندهای جامد آلوده به مواد نفتی، طراحی، ساخت و نصب بازوهای بارگیری دریایی، تدوین دانش فنی و تولید عناصر استراتژیک ایندیوم و ژرمانیوم از پسماند صنعت روی کشور، دستیابی به دانش فنی تولید کربن فعال با ظرفیت 100 تن در سال، بازیابی فلزات گرانبها از وسایل الکتریکی مستعمل و تدوین دانش فنی، طراحی، تولید محصولات پیشرفته پزشکی، تولید تجهیزات موردنیاز در حوزه سرطان پستان، استفاده از فرآوردههای بیولوژیک درترمیم زخمهای مزمن، انتقال دانش فنی تولید دارو بر پایه فرآوردههای گیاهان دارویی و...میتوان نام برد.
مهمترین اقدامات پژوهشی جهاددانشگاهی در حوزه کرونا از شروع همهگیری این ویروس چیست؟
یکی از بحرانهایی که از اواخر سال 1398 کل دنیا را تحت تأثیر قرارداد، همهگیری ویروس منحوس کرونا است که تاکنون جان خیلی از عزیزان ما را گرفته و البته بیش از صدها هزار نفر با تلاش تیم سلامت به زندگی خود بازگشتند و لازم است در اینجا از اقدامات تأثیرگذار حوزه پزشکی جهاددانشگاهی از سوی پژوهشگاههای رویان و ابنسینا، پژوهشکدههای معتمد، سازمان علوم پزشکی تهران و شهید بهشتی، پژوهشکدههای علوم بهداشتی و گیاهان دارویی و همچنین مرکز ذخایر ژنتیک و سازمان خراسان رضوی یادی کنیم.
اولین کارگروه کرونای جهاددانشگاهی در تاریخ 3 اسفند بلافاصله پس از اعلام ورود کرونا به ایران تشکیل شد. طی دو هفته کیت تشخیص مولکولی کرونا بادانش داخلی در جهاددانشگاهی آماده و جهت تایید به سازمان غذا و دارو و انستیتوپاستور ارسال شد؛ که درنهایت در اولین روزهای سال 99 مجوز استفاده از این کیت در آزمایشگاههای تشخیصی از وزارت بهداشت اخذ گردید.
در حوزه تشخیصی تولید پروتئینهای نوترکیب برای ساخت کیت الیزای تشخیصی IgG و IgM در پژوهشگاه ابنسینا تولید شد. همزمان با تشکیل شبکه آزمایشگاههای مولکولی جهاددانشگاهی در کشور، آزمایشگاههای تشخیصی ویژه کرونا در پژوهشگاه رویان، پژوهشگاه ابنسینا، سازمان خراسان رضوی تشکیل و از اسفندماه در تشخیص به کمک نظام سلامت کشور شتافتند.
همچنین با توجه به زیرساخت درمان در منزل در جهاددانشگاهی در شهر تهران اولین سامانه نمونهگیری از بیماران، تهیه بستههای آموزشی و بهداشتی و پایش و غربالگری بیماران مشکوک به کرونا و غربالگری سازمانی (کارکنان سازمانهای مختلف، سازمان برنامهوبودجه، بانک مرکزی، صندوق ذخیره ارزی، سازمان آتشنشانی) در منزل در فروردینماه سال 99 راهاندازی گردید.
ملزومات موردنیاز شامل ماسک، لباس ایزوله و مواد ضدعفونیکننده برای واحدهای سازمانی جهاددانشگاهی و مراکز درمانی تولید گردید. در حوزه درمان، پژوهشگاه رویان و پژوهشکده سرطان معتمد با توجه به دانش حوزه سلولی و مولکولی، از سلولهای بنیادی مزانشیمی آلوژن و سلولهای کشنده طبیعی آلوژن را در درمان بیماران مبتلابه کویید 19 بستری در فازهای مختلف کارآزمایی بالینی با همکاری بیمارستانهای مختلف تهران استفاده شد.
در حال حاضر یکی از پروژههای در دست مرکز ملی ذخایر ژنتیک تولید کیت تشخیص سریع مولکولی کرونا بدون استفاده از دستگاه realtime PCR است که در مناطقی که تجهیزات کافی برای تشخیص وجود ندارد از این کیت بهراحتی استفاده نمایند.
سرنوشت 31 طرح فناورانه به کجا رسید و اجرای آنها در چه مرحلهای قرار دارد؟
جهاددانشگاهی از اوایل سال 1398 اجرای طرحهای فناورانه را در دستور کار خود قرار داده بود که باگذشت زمان تعداد آنها به 40 طرح در سه حوزه فنی مهندسی و علوم پایه، کشاورزی و منابع طبیعی و علوم پزشکی رسید.
شایانذکر است باوجود موانع و مشکلات اقتصادی کشور ناشی از تحریمهای شدید، تاکنون بهطور متوسط 50 درصد طرحهای فناورانه پیشرفت داشتهاند که از این میان برخی طرحهای بسیار مهم نظیر طرح «جنین گاوی» که با فراهم آوردن امکان برخورداری از نژادهای ممتاز گاوی، نقش بسیار بااهمیتی در تأمین گوشت و شیر در کشور داشته است و همچنین طرح «تولید محیط شستشوی گامت انسانی و محیطهای انجماد ـ ذوب تخمک و جنین انسانی موردنیاز مراکز درمان ناباروری» که تاکنون با هزینههای گزاف از خارج از کشور تهیه میگردید با پیشرفت 100 درصد اجراشده است.
از 18 طرح فناورانهی حوزه فنی و مهندسی «ساخت سیستم رانش یک دستگاه قطار 7 واگنه مترو» که با اجرای آن توانمندی ساخت سیستمهای رانش قطار حاصل گردیده میتواند بار سنگینی را از روی دوش صنعت حملونقل ریلی کشور بردارد تاکنون 60 درصد پیشرفت داشته است و با توجه به تأمین قطعات تا پایان سال به 100 درصد میرسد و البته شاهد پیشرفت 85 درصدی طرحهای «ساخت استراتژیکترین محصولات در صنعت حفاری نفت و گاز نظیر متههای حفاری» و «موتورهای هیدرولیکی درونچاهی و پمپهای درونچاهی» هستیم.
در حوزه صنایع فولاد نیز طرح «ساخت و تولید کریستالیزاتور صنایع فولاد و ریختهگری» 70 درصد روند روبهجلو داشته است. البته در صنعت خودروسازی بهمحض برطرف شدن مشکل انتقال ارز، ساخت قطعه ECU که یکی از محصولات کلیدی صنعت خودروسازی است، بهسرعت به مرحله تولید انبوه خواهد رسید و همچنین درزمینهی ساخت کاتالیست خودرو سه طرح در دست اجرا داریم که بهطور متوسط 45 درصد رشد داشتهاند و با تکمیل این طرحها و به تولید رسیدن آن، میتوان گفت که خودروسازان دیگر دغدغهای بابت تأمین این قطعه اساسی که نقش بسیار بااهمیتی در کاستن از میزان آلودگی خودروها دارد، نخواهند داشت. سایر طرحهای فنی و مهندسی که آنها نیز هرکدام نقش پایهای در صنایع مختلف کشور رادارند بهطور متوسط 60 درصد پیشرفت داشتهاند.
دانش فنی تولید فرمون مبارزه با آفت کرم خراط در درخت گردو نیز بالای 95 درصد پیشرفت داشته که در حال تستهای نهائی و اخذ مجوزهای لازم از وزارت کشاورزی برای ارائه رسمی در بازار است.
در حوزه کشاورزی نیز علاوه بر طرح «اصلاح نژاد گاو و با استفاده از فناوریهای نوین » طرحهای فوقالعاده راهبردی در دست اجرا است که ازجمله آنها طرح «اصلاح نژاد مرغ بومی در راستای خالصسازی و ایجاد لاین تخمگذار» است که نقش پررنگی در تامین امنیت غذائی کشور دارد.
همچنین، در تکمیل دانش فنی طرح «داروی ضد اسهال دام گاما» که در درمان و پیشگیری از اسهال دامهای سبک و سنگین بهعنوان یکی امراض مهم در صنعت دام کشور کاربرد دارد بهطور 100 درصد پیشرفت فنی حاصلشده و در پژوهشگاه رویان در مرحله تکمیلِ فرایند تولید انبوه قرار دارد. سایر طرحهای این حوزه نیز که عمدتاً در تامین امنیت غذائی نقش بسزائی دارند نظیر تولید بذر هیبرید صیفی و سبزی، تولید و پرورش بچه ماهی سیباس، تولید آفتکشهای گیاهی و تولید داروهای گیاهی جایگزین آنتی بیوتیکهای مورد استفاده در صنعت طیور، نیز حدود 60 درصد پیشرفت داشته که این درصد پیشرفت بر اساس ماهیت زمانبر بودن آنها و مطابق با برنامهریزی اولیه است.
جهاددانشگاهی در حوزه پزشکی 5 طرح فناورانه ارائه کرده است که از میان این طرحها طرح «محیط شستشوی گامت انسانی و محیطهای انجماد ـ ذوب تخمک و جنین انسانی موردنیاز مراکز درمان ناباروری» 100 درصد پیشرفت داشته و درمرحله اخذ مجوزهای لازم از وزارت بهداشت است. سایر طرحها نیز شامل تولید زخم پوشهای فومی و هیدروفایبر و همچنین کیت تشخیص حساسیت به شیمیدرمانی برای مبتلایان به سرطان پستان تا 75 درصد پیشرفت داشتهاند. در این حوزه طرح تولید آنزیم تریپسین را نیز داریم که در کاربردهای بالینی و داروئی بسیار با اهمیت است. این طرح از ابتدای سال 99 کلید خورده و پیشرفت آن مطابق با برنامه است و انشااله تا اوایل سال 1400 تکمیل میگردد.
در یک نگاه میتوان گفت که طرحهای فناورانه علیرغم وجود مشکلات عدیدهای که پس از اعمال تحریمهای شدید و همهگیری ویروس کرونا گریبان گیر کلیه صنایع کشور گردید، با تلاش متعهدانه، نهتنها از حرکت بازنایستاد بلکه برخی طرحهای جدید نیز با توجه به سابقه اجرا در جهاددانشگاهی، به آنها اضافه و به پیشرفت خود ادامه دادهاند. البته نمیتوان نقش مشکلات ذکرشده را نادیده گرفت و این معضلات باعث گردید که در اجرای برنامهها با تأخیر مواجه باشیم.
بهطور مشخص، جهاددانشگاهی در حوزههای علوم انسانی، فرهنگ، هنر و علوم اجتماعی چه برنامههای پژوهشی ر ا دنبال میکند؟
پژوهش در حوزه علوم انسانی منبعث از کلیت پژوهش در جهاددانشگاهی بر اساس نیازهای اساسی کشور و اسناد برنامهای بخشی و فرابخشی است.
براین اساس تأکید میشود کلیه شبکه برنامههای پیشنهادی گروههای پژوهشی دارای موافقت قطعی بایستی بررسی اسناد برنامهای و با استناد به اعلام نیازهای کارفرمایان بررسی و مصوب شود علاوه بر آن، ابلاغ این شبکه برنامهها منوط به ارائه قراردادهای کارفرمایی مرتبط با شبکه برنامه است.
یکی از این بخشها، تهیه طرحهای آمایشی و توسعهای است. ازجمله طرحهای حوزه آمایش میتوانیم به تهیه طرح آمایش سرزمین استان کرمان که توسط جهاددانشگاهی واحد کرمان با همکاری پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی انجامشده است، آمایش استان خراسان رضوی که توسط پژوهشکده گردشگری تهیهشده و نیز طرح آمایش صنعت، معدن و تجارت استان البرز که مجری آن جهاددانشگاهی واحد استان البرز و آمایش علم و فناوری استان قزوین که توسط پژوهشگران واحد قزوین انجامشده است اشاره نماییم.
همچنین همکاران ما در واحد استان مرکزی طرح ملی بررسی وضعیت شاخصهای توسعه اجتماعی استانهای کشور را تهیهکردهاند که اطلاعات بسیار مهمی در اختیار مدیران و برنامه ریزان حوزه اجتماعی کشور قرار میدهد.
بخش مهم دیگر پژوهشهای حوزه علوم انسانی، حوزه گردشگری است که از منظر برنامهریزی کالبدی، اقتصادی و اجتماعی باهدف گسترش گردشگری توسط پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی و چند واحد دیگر استانی در حال انجام بوده و در این راستا پیمایش ملی ارزشها، نگرشها و رفتارشناسی گردشگری در ایران در پژوهشکده گردشگری اجراشده است.
از سوی دیگر پژوهشگران جهاددانشگاهی مجری برنامههای پیشبینیشده در برنامههای توسعه کشور و دیگر اسناد برنامهریزی کشور هستند. یکی از این برنامههای پیشبینیشده در برنامه توسعه ششم کشور، تهیه اسناد ارتقاء جایگاه زنان در استانها است. اسناد توسعه جایگاه زنان در استانهای البرز، کرمان، سیستان و بلوچستان، جزیره کیش، مرکزی و... توسط پژوهشگران جهاددانشگاهی تهیهشده و یا در حال تهیه است.
یکی دیگر از برنامههای پیشبینیشده، موضوع سبک زندگی است که بهصورت پیمایش ملی سبک زندگی در حال انجام است. علاوه بر آن موضوع هویت نیز بهصورت پیمایش ملی هویت در حال انجام است. پیش از آن نیز موضوع هویت در ارتباط با فضای مجازی در قالب چند پژوهش در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی موردپژوهش قرارگرفته است.
یکی دیگر از موضوعات مهم کشور که در قالب اسناد ملی و بخشی به آن توجه شده، موضوع خانواده است. در این راستا جهاددانشگاهی واحد استان البرز پیمایش ملی خانواده را انجام داده است و چند کارفرمای ملی نیز از نتایج آن و تحلیلهای ثانویه منتج از آن در برنامهریزی در این حوزه استفاده خواهند نمود. علاوه بر آن موضوعات مرتبط با خانواده ازجمله کودکان آسیبپذیر و خانوادههای آسیبپذیر نیز موضوع پژوهشهای همکاران جهادی است.
حوزه مهم دیگری که سازمانهای متفاوتی در آن حوزه فعالیت میکنند موضوع توانمندسازی است. این موضوع بهعنوان یکی از راهبردهای اصلی در مباحث توسعه کالبدی و اجتماعی در قالب دفاتر تسهیلگری اجتماع محورکه یکی از موضوعات کاری سازمان اموراجتماعی کشور است، در چندین واحد استانی ازجمله البرز، کرمان، آذربایجان شرقی، کرمانشاه، ایلام، خراسان شمالی و لرستان در حال انجام است. علاوه بر آن در موضوع توانافزایی اقتصادی روستائیان مناطق توسعهنیافته که کمیته امداد پیگیر آن است نیز در روستاهای استان کرمان، سیستان و بلوچستان و ایلام، پژوهشگران جهاددانشگاهی مجری طرحها هستند.
حوزه سکونتگاههای غیررسمی از بخشهای پرچالش در کشور است که بسیاری از شهرها با آن دستبهگریبان هستند. وزارت راه، مسکن و شهرسازی تاکنون دو سند سکونتگاههای غیررسمی را در 20 سال گذشته تهیه نموده و در حال حاضر پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی جهاددانشگاهی، مجری طرح بازنگری سند سکونتگاههای غیررسمی کشور است.
علاوه بر آن موضوع بافتهای فرسوده و بازآفرینی این بافتها و منظر شهری در این مناطق و نیز موضوع مخاطرات محیطی و مدیریت بحران در قالب شبکه برنامه و طرحهای کارفرمایی توسط پژوهشگران انجام میشود.
افزایش قیمت ارز، تحریمها و کمبود منابع مالی در کشور چه تأثیری بر انجام پروژههای فناورانه جهاددانشگاهی داشته است؟
اکنونکه در شرایط دشوار تحریمها و فشارهای ناشی از همهگیری ویروس کرونا هستیم، جهاددانشگاهی با چهار دهه فعالیت و با پیادهسازی اقتصاد مقاومتی به بلوغ علمی و عملی رسیده و توانسته است با توجه بیشتر به ظرفیتهای بالقوه و بالفعل خود و بهدوراز تعصبات و رویکردهای سیاسی به پیشبرد اهداف نوآورانه کشور دست یابد.
معاونت پژوهش و فناوری با بهرهگیری از حضور نخبگان، بستر شبکهای در کل کشور و مدیریت همهجانبه نگر توانسته بر این مشکل تا حدودی فائق آید و این امر را تعدیل کند و البته در اجرا و پیادهسازی طرحهای فناورانه - تولید، انتقال، صدور و بومیسازی دانش فنی- باوجود افزایش قیمت ارز، تحریمها و کمبود منابع مالی در کشور که منبعث از اتفاقات اخیر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در کل دنیا است پیشرفت چشمگیری داشته باشد که در سؤالات قبل هم به آن اشاره شد که بیش از 50 درصد از طرحهای فناورانه روند روبهجلو داشتهاند.
چه برنامه پژوهشی را برای آینده برنامهریزی کردهاید و بهطورکلی آینده پژوهش و فناوری را در این نهاد چگونه ارزیابی میکنید؟
جهاددانشگاهی بهعنوان یک فراسیستم مأموریت محور در کشور توانسته است با یک حرکت جهشی و مبتنی بر برنامه راهبردی توسعه جهاددانشگاهی تا افق 1404 اقدام به بازتعریف وظایف خود مبتنی بر فضای تعاملی داخلی و خارجی و همچنین ایجاد محیط یادگیرنده مستمر جمعی نماید.
حوزه پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی سعی داشته است در راستای هوشمند سازی و اندیشهسازی پویا و فعال در عصر دانایی پیشتازی کند. این نهاد در راستای مدیریت راهبردی دانش به شبکهسازی برنامهها و قطببندی کردن زیرسیستمهای خود پرداخته است که از این طریق در جهت توسعه و تکامل خود در میان سایر سازمانهای کشور گامهای بلندی بردارد.
شایان توجه است این حرکت تحولی در عرصه پژوهش و فناوری در این نهاد پویا، حاکی از آینده روشن در دستیابی به موفقیتهای فناورانه ملی و بینالمللی، تولید دانش فنی که میتواند برآیندی از سیاست حمایت از کاربست نتایج تحقیقات حوزههای فنی و مهندسی، علوم پزشکی، علوم انسانی و کشاورزی است.
این معاونت با بهکارگیری سبک جدید و کاربردی از مدیریت در عصر دانایی و مدیریت دانش، سعی داشته است بهتمامی اهداف و مأموریتهایی که در برنامه توسعه تعریف و تدوین کرده، دست یابد. بخشی از این مهم از طریق راهاندازی سامانه اطلاعاتی معاونت پژوهش و فناوری دنبال میشود که پایش و نظارت بر عملکرد واحدهای سازمانی در حوزه پژوهشی از این طریق در حال اجرا است که بهرهگیری از نتایج آن ما را در تدوین برنامه هفتم توسعه یاری خواهد نمود.
در راستای جهتدهی اکثر فعالیتهای واحدهای سازمانی تابعه بهسوی تولید دانش فنی و بومیسازی آن، شکلگیری کمیتههای تخصصی ارزیابی و ارزشگذاری فناوری در دفاتر تخصصی این معاونت در دستور کار قرار گرفت و همچنین با اقدام به تعریف و طراحی و پیادهسازی شاخصها و مؤلفههای بومی فناورانه میتوان سازوکارهای تشکیل، حمایت، هدایت و ضوابط تفویض اختیار قطـبهـای علـم و فنـاوری بـا توجـه بـه مزیتهای نسبی جهاددانشگاهی و نیاز کشور ایجاد کرد.
شایانذکر است نهادی همچون جهاددانشگاهی با هدفگذاری مشخص، مسیر و آینده خود را برای زیرسیستمهای خود روشن و شفاف مینماید و حرکت بهسوی پاسخگویی به نیازهای فناورانه کشور، حرکت مستمر در مرزهای دانش، تجمیع توانمندیهای علمی با نیازهای کلان کشور، تقویت سیستم همافزایی محققین برای کارگروهی، سرمایهگذاری زایشی در طرح و توسعه پژوهشی و خلق فناوریهایی که خود افزاینده ارزشها هستند توانمندسازی موردنیاز برای ورود به عرصههای جدید را فراهم میکند.