/چهل سال با جهاد دانشگاهی/
انتظارات برای برآوردن خواسته‌های آرمانی با کمترین قیمت/طرح "سلول‌درمانی" برای مقابله با کووید۱۹
دکتر محمدرضا پورعابدی در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان این که «جهاد دانشگاهی از بدو تاسیس خود تا به امروز، در مقاطع مختلف زمانی با توجه به نیازهایی که در سطح جامعه بوده وظایف و ماموریت‌هایی را برای خود تعریف کرده است»، اظهار کرد: مثلا در سال‌های ابتدایی پیروزی انقلاب، بیشترین وظیفه جهاد دانشگاهی کمک به مدیریت دانشگاه‌ها بود. جهاد دانشگاهی در آن سال‌ها بازوی اجرایی شورای عالی انقلاب فرهنگی در دانشگاه‌ها نیز بوده است.
وی افزود: در زمان دفاع مقدس اثرگذارترین فعالیت جهاد دانشگاهی دفاع دانش‌بنیان بوده است. دفاع دانش‌بنیان یعنی این که جهاد دانشگاهی بتواند در حوزه پژوهش و فناوری اقداماتی را انجام دهد که نیازهای تجهیزاتی و تسلیحاتی رزمندگان را رفع کند. در دوره سازندگی نیز بیشترین فعالیت‌های جهاد دانشگاهی در حوزه پژوهش و فناوری، معطوف به بازسازی کشور و توسعه زیرساخت‌ها بوده است.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی ادامه داد: اثرگذارترین فعالیت‌های جهاد دانشگاهی در حوزه پزشکی، بحث درمان ناباروری، سلول‌های بنیادی، درمان سرطان پستان در خانم‌ها، گیاهان دارویی و درمان زخم‌های مزمن بوده است. در حوزه فنی -مهندسی نیز در بخش نفت، گاز و پتروشیمی، ساخت دکل‌ها و مته‌های حفاری، سیستم‌های نمک‌زدایی، بازوهای بارگیری نفت و همچنین ساخت دستگاه لوله مغزی سیار و برطرف کردن اثرات زیست محیطی حفاری‌های نفتی و باکتری‌های نفت‌خوار از فعالیت‌های شاخص بوده است. در حوزه حمل‌ونقل ریلی، مخابرات و فرستنده‌های روستایی، جهاد دانشگاهی فعالیت‌های خوبی انجام داده است.
فعالیت‌های جهاد در دو حوزه کشاورزی و علوم انسانی-اجتماعی
پورعابدی درباره فعالیت‌های جهاد دانشگاهی در حوزه‌های کشاورزی و علوم انسانی - اجتماعی گفت: جهاد دانشگاهی فعالیت در زمینه کشاورزی، هوشمندسازی کشاورزی و تاثیر آی‌تی بر کشاورزی را در دستور کار خود قرار داده است. در سال‌های اخیر اقداماتی در خصوص پرورش ماهی در قفس، بیماری‌ها و واکسن‌های آبزیان انجام شده است. در حوزه علوم انسانی و اجتماعی نیز بحث هویت نسلی مخصوصا در حوزه جوانان و تهیه گزارش‌های راهبردی برای سیاستگذاران چه در بخش برنامه‌های توسعه و چه سرمایه‌گذاری فعالیت‌هایی انجام شده است. گردشگری، مباحث مرتبط با آسیب‌های اجتماعی از جمله حاشیه‌نشینی و مجموعه مسائل مربوط به خانواده، ازدواج، طلاق، اشتغال و تاثیر فضای مجازی از جمله موضوعاتی است که در جهاد دانشگاهی به آن‌ها پرداخته شده است.
مهم‌ترین موانع پیش رو در مسیر پژوهش و فناوری
وی درباره مهم‌ترین موانع پیش روی جهاد دانشگاهی در مسیر پژوهش و فناوری، گفت: حاکم بودن یک اقتصاد نفتی در کشور برای سال‌ها و فروش ذخایر زیرزمینی برای کسب ثروت، مانع اصلی فعالیت‌های ما بود. تغییر رویکرد برای حرکت از سمت اقتصاد نفتی و خام‌فروشی به سوی اقتصاد دانش‌بنیان، ضرورت دارد. زمان زیادی نیاز است که هم فرهنگ خود مردم و هم فرهنگ مسئولان تغییر کند تا بتوانیم رویکرد جدیدی بر مبنای اداره کشور به صورت دانش‌بنیان حاکم کنیم. در نتیجه این رویکرد، می‌توانیم از طریق دانش و فناوری ثروت ایجاد کنیم. همراهی با این موضوع هم برای مسئولان و هم برای مردم سخت بود.
عضو هیئت رئیسه جهاد دانشگاهی افزود: در طی این سال‌ها و به مرور تغییر رویکرد مذکور مطرح شده و به خصوص مقام معظم رهبری نیز بر این موضوع تاکید داشتند، اما هنوز هم مقاومت‌هایی در این زمینه وجود دارد. جهاد دانشگاهی از ابتدا به دنبال این بوده که شعار "ما می‌توانیم"، "اعتقاد به توان داخلی و خودباوری" را برای حل مسائل و مشکلات جامعه به عنوان یک الگو در حوزه پژوهش و فناوری به جامعه ارائه کند. من فکر می‌کنم بیشترین مقاومت و مشکلی که در مسیر نهادهای پژوهش و فناوری وجود داشته، همین توجه نکردن به توان داخلی و خودباوری بوده است.
سرانجام ۳۱ طرح فناورانه جهاد
پورعابدی در خصوص پرسشی پیرامون وضعیت فعلی ۳۱ طرح فناورانه جهاد دانشگاهی، گفت: در سال گذشته منابعی که به این طرح‌ها تخصیص پیدا کرده بود، در اختیار جهاد دانشگاهی قرار گرفت؛ البته ما به این دلیل که برخی طرح‌ها نیاز ارزی دارند می‌خواستیم بخشی از این مبالغ را به صورت ارز دریافت کنیم، ولی تماما به صورت ریالی پرداخت شد. البته هم‌اکنون در حال پیگیری‌های لازم برای دریافت اعتبارات امسال این طرح‌های فناورانه نیز هستیم.
وی ادامه داد: برخی از این طرح‌ها یک ساله، برخی دو ساله و بعضی از آن‌ها بیش از دو سال زمان نیاز دارند. مسائلی مانند کرونا و نوسانات ارزی تاثیراتی را بر روند اجرای این پروژه‌ها داشته، اما ما سعی کردیم با شتابی که به انجام این پروژه‌ها می‌دهیم، این عقب‌افتادگی را جبران کنیم. امیدواریم امسال بتوانیم حداقل ۱۰ طرح از این ۳۱ طرح فناورانه را رونمایی کنیم و محصولات و خدمات آن‌ها را به جامعه ارائه دهیم.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی با بیان این که «با توجه به وجود تحریم‌ها و نرخ ارز، توجه به توان داخلی افزایش پیدا کرده است» گفت: جهاد دانشگاهی نیز سعی کرده توانمندی لازم برای ورود به پروژه‌های بزرگ را در خود به وجود آورد. به نظر می‌رسد اگر فرهنگ خودباوری وجود داشته باشد، در آینده هم می‌توانیم این گونه طرح‌ها را در حوزه پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی داشته باشیم.
برنامه‌های جهاد برای صادرات
وی در پاسخ به پرسشی درباره برنامه جهاد دانشگاهی برای صادرات محصولات خود، گفت: قاعدتا اولویت اول ما رفع نیازهای داخلی بوده، اما به نظر من حتی اگر بخواهیم نیازهای داخلی را با کیفیت مطلوبی رفع کنیم، باید نیم‌نگاهی به صادرات نیز داشته باشیم؛ به این دلیل که توجه به صادرات می‌تواند در کیفیت و قیمت تولید داخل و زمانی که برای تولید صرف می‌شود، تاثیر داشته باشد.
وی اظهار کرد: جهاد دانشگاهی در برخی از فناوری‌هایی که در آن‌ها به بلوغ رسیده و محصولات خود را در داخل کشور با موفقیت ارائه کرده است، به دنبال بازارهایی برای صادرات است و در نمایشگاه‌های خارج از کشور شرکت کرده و سعی می‌کند توانمندی خود را ارائه کند. اولویت اول ما برای صادرات، کشورهای حاشیه و هم مرز و مسلمان است. کشورهای آسیای میانه به عنوان اولویت بعدی ما برای صادرات مد نظر قرار دارند. در برخی از زمینه‌ها، با کشورهای اروپایی هم همکاری‌های مشترکی را در دست اقدام داریم.
تاثیر تحریم‌ها بر میزان صادرات
پورعابدی درباره تاثیر تحریم بر میزان صادرات محصولات جهاد دانشگاهی گفت: تحریم بر حوزه صادرات محصولات جهاد دانشگاهی تاثیراتی می‌گذارد، اما راه‌حل‌هایی هم وجود دارد. البته هیچ‌گاه هم چنین نبوده که همه امکانات برای فعالیت فناورانه فراهم باشد. همیشه مشکلاتی وجود داشته است، اما چون انگیزه انجام این کارها وجود داشته، راه‌حل‌هایی هم پیدا می‌شده است.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خاطرنشان کرد: در شرایط تحریم، نهادهایی مانند جهاد دانشگاهی وظیفه دارند مسائل و مشکلات اساسی را که در سطح جامعه وجود دارد، شناسایی کنند و بر اساس توانایی‌هایی که دارند، حل برخی از این مشکلات را در برنامه خود بگنجانند و راه‌حل‌های فناورانه‌ای را برای برطرف شدن این موضوعات ارائه کنند. ما نیز با توجه به شرایط خود و بضاعتی که از لحاظ منابع انسانی، تجهیزات و منابع مالی داریم، هدفگذاری‌هایی کرده‌ایم.
وی افزود: به صورت مشخص در حوزه صنعت، صنعت نفت، گاز، پتروشیمی و صنعت ریلی را هدف قرار داده‌ایم. در حوزه کشاورزی بحث بذرهای هیبریدی و اصلاح نژاد گاوهای گوشتی و شیری و همچنین کشاورزی هوشمند در دستور کار قرار دارد. در حوزه پزشکی درمان بر اساس سلول درمانی، درمان سرطان، غربالگری و تغییر شیوه زندگی، درمان زخم‌های مزمن و گیاهان دارویی از موضوعات مورد بررسی در جهاد دانشگاهی بوده است. در حوزه علوم انسانی و اجتماعی نیز در مسائل مربوط به حکمرانی و توسعه، خانواده، حاشیه‌نشینی و مسائل مربوط به فقر و نابرابری و ناکارآمدی در سازمان‌ها، فعالیت‌هایی صورت گرفته است.
ضرورت تاسیس و تجهیز آزمایشگاه‌های مرجع
پورعابدی در ادامه، درباره ضرورت تاسیس و تجهیز آزمایشگاه‌های مرجع گفت: ایجاد و تجهیز آزمایشگاه مرجع یک وظیفه حاکمیتی است؛ چرا که هم ایجاد این آزمایشگاه‌ها هزینه زیادی دارد و هم این که زمانی که ایجاد می‌شوند ممکن است نتوان درآمد قابل توجهی از آن‌ها به دست آورد. بنابراین به نظر می‌رسد راه‌اندازی آزمایشگاه مرجع در حوزه‌های مختلف وظیفه‌ای حاکمیتی است. برای این که ما اقتصاد دانش‌بنیان و معطوف بر توانمندی داخل داشته باشیم، قطعا باید این آزمایشگاه‌ها در کشور وجود داشته باشند.
وی ادامه داد: اگر این آزمایشگاه‌ها وجود نداشته باشند، باید بسیاری از تجهیزاتی که در داخل ساخته می‌شود، برای تست به خارج از کشور ارسال شود که این موضوع با توجه به شرایط تحریم مشکلاتی را ایجاد می‌کند. از سوی دیگر هنگامی که این تجهیزات به خارج از کشور ارسال می‌شود، مستنداتی همراه تجهیزات فرستاده می‌شود که این موضوع ممکن است باعث از دست دادن دانش و فناوری ساخت تجهیزات شود.
انتظارات برخی کارفرمایان از تولید داخل
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی در پاسخ به پرسشی درباره انتظارات برخی کارفرمایان از تولید داخل گفت: قطعا محصولاتی که الان کشورهای توسعه یافته یا شرکت‌های های‌تک تولید می‌کنند، از ابتدا این کیفیت را نداشته و به مرور به این قابلیت‌ها دست یافته است. متاسفانه ما سال‌های زیادی را از دست دادیم و در تمام این سال‌ها وقتی که ما فناوری‌ای را وارد می‌کردیم، در قراردادهای ما بحث انتقال فناوری بوده است؛ اما هیچ وقت به آن دست پیدا نکردیم. در حالی که در کشورهایی که الان صاحب فناوری هستند برای یک بار این فناوری خریداری می‌شود و برای بار دوم اقدام به ساخت بر مبنای آن فناوری می‌کنند و برای بار سوم فناوری را صادر می‌کنند. متاسفانه ما این فرصت‌ها را از دست داده‌ایم.
وی تصریح کرد: در شرایط فعلی و با توجه به اعمال تحریم‌ها که باعث شده به توان داخلی توجه بیشتری شود، برخی از کارفرماها تمام آرمان‌ها و آرزوهای خود را در تولید داخلی می‌بینند و انتظار دارند که خواسته آن‌ها با کمترین قیمت و درکمترین زمان محقق شود. این موضوع مشکلاتی را به وجود می‌آورد. البته کارفرمایان و مدیرانی هم هستند که ریسک منطقی و معقولی از اجرای پروژه را می‌پذیرند و با ما همراه می‌شوند و شرایط دست یافتن به فناوری برای بار اول را درک می‌کنند. در هر پروژه‌ای که جهاد دانشگاهی به موفقیت دست یافته است، مدیرانی خودباور و ریسک‌پذیر حضور داشتند.
اقدامات جهاد برای مقابله با ویروس کرونا
پورعابدی در بخش پایانی سخنان به اقدامات جهاد دانشگاهی برای مقابله با ویروس کرونا اشاره کرد و افزود: در ابتدای ورود این ویروس به کشور، مشکلاتی در زمینه تامین کیت‌های تشخیصی وجود داشت. به سرعت در پژوهشکده سرطان معتمد توانستیم کیتی بر اساس استانداردهای سازمان بهداشت جهانی به بازار ارائه کنیم. این کیت به صورت محدود هم صادر شده است، اما به صادرات گسترده آن هم فکر می‌کنیم.
وی افزود: در بحث درمان، در پژوهشگاه رویان طرح‌هایی در زمینه استفاده از سلول‌درمانی برای بیماران مبتلا به کووید-۱۹ در دست اجرا است که مراحل کارآزمایی‌های بالینی این پروژه با مشارکت بیمارستان‌هایی که بیماران کرونایی دارند، در حال انجام است. اگر مراحل انتهایی این پروژه با موفقیت طی شود، می‌توانیم این روش درمانی را معرفی کنیم.
معاون پژوهش و فناوری جهاد دانشگاهی خاطرنشان کرد: برخی از واحدهای ما که در زمینه تولید مواد شیمیایی فعالیت می‌کردند، خط تولید خود را به تولید مواد ضدعفونی‌کننده اختصاص دادند. همچنین در حوزه نساجی، جهادگران جهاد دانشگاهی واحد دانشگاه صنعتی امیرکبیر به تولید لباس‌های گان برای کادر درمان اقدام کردند. ساخت گیت‌های مجهز به تب‌سنج در واحد خواجه نصیر و انجام مطالعات اجتماعی و اقتصادی در خصوص تاثیر این بیماری بر اقتصاد و کسب‌وکارها و حوزه گردشگری، برخی از فعالیت‌های این نهاد در حوزه مقابله با ویروس کرونا بوده است.