افزایش شیوع ناباروری مردان
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه ابن‌سینا جهاددانشگاهی، دکتر ناصر امیرجنتی جراح و متخصص اورولوژی و ناباروری مردان و عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری، درباره شیوع ناباروری مردان گفت: متاسفانه ناباروری با علل مردانه در جهان و ایران افزایش یافته است، به نحوی که شیوع ناباروری در مردان سنین ۱۸ تا ۳۵ سال از شیوع دیابت در این جمعیت بیشتر است. از یک سو، سبک زندگی معاصر خطر بروز ناباروری را افزایش می‌دهد و از دیگر سو، سن ازدواج و سن فرزندآوری نیز افزایش یافته است. تاثیر افزایش سن بر کاهش توان باروری فقط مختص خانم‌ها نیست. در آقایان نیز پس از ۴۰ سالگی کمیت و کیفیت اسپرم کاهش پیدا می‌کند و خطر بروز ناهنجاری در جنین افزایش می‌یابد. بنابراین به‌رغم مشکلات اقتصادی، توصیه می‌کنیم که جوانان ازدواج و فرزندآوری را به تاخیر نیندازند.
این متخصص اورولوژی علل ناباروری مردان را به دو دسته پیش از بلوغ و پس از بلوغ تقسیم کرد و توضیح داد: ناباروری مردان علل متعددی دارد که بدو تولد تا زمان فرزندآوری ممکن است سیستم تولیدمثل مردان را تحت تاثیر قرار دهد. در سنین پیش از بلوغ، ممکن است کودک دچار بیماری شود یا تحت درمان دارویی یا جراحی خاصی قرار بگیرد که بر توان باروری‌اش تاثیر گذارد. یا ممکن است دچار وضعیتی شود که به‌طور مستقیم دستگاه تناسلی او را درگیر کند، مثل بیضه نزول‌نکرده یا چرخش بیضه. پس از بلوغ، علل تغییر می‌کند و عفونت در صدر فهرست علل مردانه ناباروری قرار می‌گیرد. عفونت‌های منتقله از راه جنسی، مثل کلامیدیا، از جمله علل اصلی ناباروری مردان‌اند. این عفونت‌ها ممکن است هیچ علامتی نداشته باشد و تشخیص داده نشود و در نهایت با عارضه ناباروری بروز پیدا کند.
دکتر امیرجنتی در ادامه افزود: به جز علل پیش‌گفته که علت مستقیم اند، یک سری عوامل هم وجود دارند که علت مستقیم ناباروری نیستند، اما بر توان باروری اثر گذارند. عواملی مانند آلودگی‌های محیطی، امواج الکترومغناطیسی، تغذیه نامناسب، استرس، مصرف دخانیات و در مجموع، سبک زندگی نامناسب از جمله عوامل کاهش‌دهنده توان باروری‌اند.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا مهم‌ترین ابزار تشخیص ناباروری را آزمایش اسپرم دانست و گفت: در ارزیابی وضعیت باروری آقایان حتما باید آزمایش آنالیز مایع منی یا اسپرموگرام انجام شود. اما بسیار مهم است که این آزمایش در آزمایشگاه‌های مراکز درمان ناباروری انجام شود، نه آزمایشگاه‌های عمومی. زیرا در مراکز درمان ناباروری، از متدهای ویژه و تخصصی و پرسنل آموزش‌دیده برای بررسی نمونه استفاده می‌شود. برای دادن نمونه نیز آقا باید شب قبل خواب و استراحت کافی داشته باشد، صبح صبحانه کامل بخورد و از دو تا سه روز قبل از نمونه‌گیری انزال نداشته باشد.
دکتر امیرجنتی درباره شاخص‌های اسپرم در آزمایش اسپرموگرام گفت: یکی از شاخص‌ها تعداد اسپرم است که باید بیش از ۱۵ میلیون در هر واحد یا ضریب آن در کل حجم مایع، بیش از ۳۹ میلیون باشد. اسپرم‌های متحرک یا فعال یا دارای جهش رو به جلو باید بیش از ۳۰ درصد باشد. همچنین، مورفولوژی یا شکل مناسب اسپرم باید حداقل ۴ درصد باشد. شاخص‌های دیگر همچون ویسکوزیته و PH مایع منی چندان تعیین‌کننده نیستند، زیرا این شاخص‌ها با محیط واژن خود را تطبیق می‌دهند. در سال‌های اخیر شاخص‌های دیگری همچون شکست کروموزومی اسپرم یا dfi نیز به آزمایش اسپرم اضافه شده‌اند.
این متخصص اورولوژی در ادامه خاطرنشان کرد: اگرچه آزمایش اسپرم ابزار تشخیصی بسیار مهمی است، اما نباید فقط بر اساس یک آزمایش قضاوت کنیم. گرفتن شرح حال مناسب، معاینه بالینی نیز بسیار مهم است و در اغلب موارد نیز لازم است آزمایش تکرار شود. زیرا شاخص‌های اسپرم در گذر زمان متغیرند و در واقع یک نمودار سینوسی دارند.
مدیر گروه مردان کلینیک ناباروری مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره واریکوسل، به‌عنوان یکی از علل شایع ناباروری مردان توضیح داد: واریکوسل یک بیماری عروقی بیضه است. در این بیماری سیاهرگ‌های بیضه جدار ضعیفی دارند و به‌تدریج پر پیچ و خم و گشاد می‌شوند. واریکوسل یک مشکل مادرزادی است و این تصور که برخی مشاغل خاص یا برداشتن وزنه‌های سنگین باعث بروز واریکوسل می‌شود، اشتباه است. این وضعیت‌ها تنها ممکن است بروز واریکوسل را تسریع کنند. واریکوسل در اغلب موارد بیضه سمت چپ را می‌کند و ممکن است باعث بروز درد و تورم شود. البته ممکن است هیچ علامتی هم نداشته باشد و ناباروری باعث شود این مشکل تشخیص داده شود. تشخیص واریکوسل با معاینه بالینی و در مواردی نیز با سونوگرافی است و درجات خفیف تا شدید دارد.
دکتر امیرجنتی نسبت به بروز واریکوسل در نوجوانان هشدار داد و گفت: گاهی واریکوسل در سنین دبیرستان بروز پیدا می‌کند و والدین باید نسبت به این موضوع هشیار باشند و اگر نوجوان علائم یا احساس ناراحتی در بیضه داشت، باید حتما توسط متخصص اورولوژی ویزیت و معاینه شود. زیرا اگر به‌موقع درمان نشود، در درازمدت می‌تواند باعث آتروفی یا تحلیل رفتن بافت بیضه شود و همه شاخص‌های اسپرم و در نتیجه توان باروری فرد را دچار اختلال کند.
این متخصص اورولوژی درباره درمان واریکوسل توضیح داد: در مواردی که واریکوسل باعث اختلال در شاخص‌های اسپرم شود، درمان آن جراحی است. این جراحی به صورت سرپایی انجام می‌شود و در مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا با پیشرفته‌ترین روش، یعنی جراحی میکروسکوپی یا میکروسرجری، ترمیم واریکوسل صورت می‌گیرد. اگر تنها علت ناباروری واریکوسل باشد و علل دیگری وجود نداشته باشد، در ۷۰ تا ۸۰ درصد موارد پس از جراحی آزمایش اسپرم بهبود می‌یابد. البته پس از جراحی شانس بارداری طبیعی حدود پنجاه درصد است. معمولا ما ۳ ماه پس از جراحی آزمایش را تکرار می‌کنیم تا اثر جراحی بر شاخص‌های اسپرم را بررسی کنیم. البته در منابع، نه ماه تا یک سال انتظار هم ذکر شده است که تصمیم‌گیری در این خصوص به شرایط زن و شوهر بستگی دارد. اگر پس از طی این مدت بارداری طبیعی هم رخ ندهد، این جراحی باعث می‌شود از روش‌های سبک‌تر کمک‌باروری، مانند آی یو آی برای آنها استفاده کنیم.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره آزواسپرمی و انواع و علل آن گفت: آزواسپرمی یعنی نبود اسپرم در نمونه مایع منی. حدود ۱ درصد مردان در سنین باروری دچار آزواسپرمی‌اند و بیش از ۱۰ درصد مردان نابارور به آزواسپرمی مبتلایند. آزواسپرمی به دو دسته انسدادی و غیرانسدادی تقسیم می‌شود و تشخیص قطعی آن با انجام بیوپسی بیضه امکان‌پذیر است، اگرچه دیگر اقدامات تشخیصی مثل معاینه و آزمایشات هورمونی نیز کمک‌کننده است. در آزواسپرمی انسدادی، وقتی بیوپسی بیضه انجام می‌شود، نمونه پر از اسپرم است و می‌توان درمان‌های کمک‌باروری را پیش برد. در آزواسپرمی غیرانسدادی به‌ندرت در بیوپسی بیضه اسپرم یافت می‌شود. اگرچه امروز با انجام عمل میکروتسه که روشی بسیار دقیق و ظریف است، معمولاً می‌توانیم اسپرم برای میکرواینجکشن پیدا کنیم.
دکتر امیرجنتی در ادامه افزود: اگر در موارد آزواسپرمی غیرانسدادی حتی با میکروسکوپ هم اسپرم برای انجام میکرواینجکشن یافت نشود و علت هورمونی هم وجود نداشته باشد، تنها راه ممکن استفاده از درمان جایگزین اهدای جنین است. البته پژوهش‌هایی برای درمان آزواسپرمی از طریق پیوند سلول‌های اسپرم‌ساز در حال انجام است، اما هنوز به مرحله کاربرد بالینی نرسیده‌اند.
این متخصص اورولوژی درباره مشکل کم‌تحرکی اسپرم در مردان گفت: کم‌تحرکی اسپرم یک علامت است، تشخیص نیست و باید زمینه بروز این علامت مشخص شود. زمینه‌هایی مثل واریکوسل، مصرف برخی داروها، سبک زندگی ناسالم، برخی مشاغل و مصرف دخانیات زمینه‌هایی است که ممکن است باعث بروز این اختلال شود. اگر علت تشخیص داده شد، درمان آغاز می‌شود. اما در برخی موارد به تشخیص خاصی نمی‌رسیم. در مجموع، درمان دارویی یکی از گزینه‌های درمانی است که حداقل برای مدت ۳ ماه بر اساس شرایط هر فرد تجویز می‌کنیم. البته، پیش‌آگهی درمان دارویی در ناباروری مردان متوسط است و داروها حداکثر ۲۵ تا ۳۰ درصد اثربخشی دارند.
وی در ادامه اثربخشی تغذیه را نیز در محدوده سلامت عمومی دانست و افزود: توصیه‌های تغذیه‌ای ما همان توصیه‌های سلامت عمومی است، یعنی مصرف میوه‌ها و سبزیجات تازه، پرهیز از مصرف غذاهای آماده، فست‌فودها و غذاهای کنسروی، پرهیز از مصرف غذاهای چرب و جایگزین کردن نوشابه با دوغ. اما اینکه بگوییم مصرف غذاهای با طبع گرم یا سرد مؤثر است، خیر، اینطور نیست و این عوامل تأثیر چندانی بر باروری مردان ندارد.
مدیر گروه مردان کلینیک ناباروری مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا درباره نقش مردان در سقط مکرر گفت: نقش فاکتورهای مردانه در بروز سقط مکرر کاملاً شناخته شده است. در برخی موارد، به عللی همچون علل کروموزومی، سقط مکرر علت کاملاً مردانه دارد. اما در برخی موارد علت سقط زنانه است، اما اختلالاتی نیز در وضعیت اسپرم وجود دارد که باید حتماً برطرف شود، یعنی توان باروری آقا به بیشترین حد برسد تا درمان سقط مکرر هم به بهینه‌ترین حالت برسد. به همین دلیل است که ما تأکید می‌کنیم در درمان سقط مکرر نیز، همانند درمان ناباروری، زن و مرد باید با هم مراجعه کنند و بررسی شوند.
دکتر امیرجنتی درباره تأثیر سندرم کلاین فلتر قدرت باروری مردان گفت: کلاین فلتر یک بیماری ژنتیکی است که در آن اندام‌های تناسلی درگیر می‌شوند، بیضه‌ها رشد نمی‌کنند و حتی سیر عقب‌گرد دارند، یعنی کوچک و سفت می‌شوند. اگر مبتلایان به این سندرم در سنین ۲۰ تا ۲۴ سالگی مراجعه کنند، معمولاً در نمونه اسپرم دارند و می‌توان آن را فریز کرد یا برایشان میکرواینجکشن انجام داد. اما پس از این سنین و هرچه به ۳۰ سالگی نزدیک‌تر شوند، شانس به دست آمدن اسپرم کمتر می‌شود. اما در مجموع به‌طور بالقوه احتمال بچه‌دار شدن در مبتلایان به کلاین فلتر وجود دارد و فرزندان این افراد هم اغلب سالم هستند. بنابراین بهتر است مبتلایان به این سندرم زودتر برای درمان اقدام کنند.
این متخصص اورولوژی درباره اثر روش‌هایی چون طب سوزنی بر درمان ناباروری گفت: ما مطابق گایدلاین‌های روزآمد و معتبر جهانی عمل می‌کنیم و در این گایدلاین‌ها چنین روش‌هایی جزو خط اصلی درمان نیستند، اما می‌توانند به‌عنوان طب مکمل در کنار درمان اصلی قرار بگیرند. زوج‌های نابارور باید بدانند که نباید چنین درمان‌هایی را جایگزین درمان اصلی کنند، چون باعث اتلاف وقت و هزینه و زمان طلایی درمان می‌شود. اگر زوج زمان کافی داشته باشند، یعنی خانم و آقا در سنین پرخطر نباشند، می‌توانند با نظر پزشک‌شان درمان‌های مکمل را هم امتحان کنند.
عضو تیم تخصصی مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا در پایان خاطرنشان کرد: نگرانی‌هایی درباره اثر ویروس کرونا بر توان باروری مردان و همچنین درمان ناباروری در دوران شیوع کرونا وجود دارد. در خصوص عوارض ابتلا به کووید-۱۹ بر سیستم تناسلی مردان باید گفت که هنوز مطالعات کافی و کامل در این زمینه وجود ندارد و تا کنون تنها چند مطالعه محدود و با نتایج متناقض منتشر شده است. در خصوص درمان ناباروری در این دوره نیز، باید گفت که در هیچ نقطه‌ای از جهان درمان ناباروری به علت شیوع کرونا متوقف نشده است. نکته بسیار مهم ارائه خدمات درمانی بر اساس پروتکل‌های عمومی و اختصاصی وزارت بهداشت است. خوشبختانه مرکز درمان ناباروری ابن‌سینا از ابتدا به آزمایشگاه مولکولی و سرولوژی ویروس کرونا مجهز شد و مراجعان به این مرکز می‌توانند در همین مرکز تست دهند و لازم نیست برای انجام آزمایش در سطح شهر تردد کنند. پروتکل‌های ایمنی و ضدعفونی و فاصله اجتماعی نیز به دقت در مرکز رعایت می‌شود و نوبت‌دهی به شکلی تنظیم شده است که ازدحام در مرکز شکل نگیرد. همچنین، استفاده از ماسک و دستکش الزامی است و در این شرایط ایمن، همه خدمات درمان ناباروری به مراجعان محترم ارایه می‌شود.