تأیید نقش کلیدی تغییرات کروموزومی در تنوع‌زایی و تکامل زعفران‌های ایران

به گزارش روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاددانشگاهی، دکتر علیرضا دولتیاری، عضو هیأت علمی و مدیر بانک گیاهی مرکز، بیان کرد: سرده زعفران (*Crocus L.*) به خانواده زنبقیان (*Iridaceae*) تعلق دارد و در جهان و ایران به ترتیب دارای ۲۶۳ و ۲۶ گونه است. بسیاری از گونه‌های این جنس ارزش تجاری، زینتی و دارویی دارند. برخی گونه‌ها در پاییز و تعداد بیشتری از آن‌ها در بهار گل می‌دهند. تغییرات ساختاری و عددی کروموزوم‌ها نقش مهمی در تنوع‌زایی و تکامل این جنس ایفا کرده‌اند. به عنوان مثال، زعفران زراعی یک دورگه تریپلویید است که از اجداد وحشی دیپلویید دگرگشن اجباری حاصل شده است.

وی افزود: داده‌های کروموزومی ابزار ارزشمندی در طبقه‌بندی، تعیین روابط تکاملی و اجرای برنامه‌های اصلاحی فراهم می کنند، اما پیش از این، اطلاعات کروموزومی برای بیش از ۷۰ درصد گونه‌های ایرانی سرده زعفران در دسترس نبود.

دولتیاری ادامه داد: در قالب یک طرح تحقیقاتی جامع در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، داده‌های کروموزومی برای تمامی گونه‌های ایرانی این جنس فراهم شد. در فاز نخست این پژوهش، داده‌های کروموزومی گونه‌های پاییزگلده منتشر شده است. نتایج نشان داد که در برخی گونه‌های با پراکنش وسیع، از جمله *Crocus damascenus Herb.* (زعفران زاگرسی) و  *C. haussknechtii (Boiss. & Reut. ex Maw) Boiss.* (جو قاسم)، عدد کروموزومی و کاریوتیپ حتی بین جمعیت‌های مختلف مورد مطالعه متفاوت است.

این عضو هیأت علمی افزود: یافته‌های تحقیق، ماهیت مستقل گونه‌های پاییزگلده و وجود گونه‌های نهان (*Cryptic species*) در گونه‌های زاگرسی پاییزگلده را تأیید می‌کند. همچنین، نتایج نشان می‌دهد که مکانیسم‌های سیتوژنتیکی مانند دیس‌پلوئیدی نقش برجسته‌ای در تکامل و گونه‌زایی سرده زعفران داشته‌اند.

در نهایت، داده‌های کاریولوژیکی به‌دست‌آمده در برنامه‌های تولید دورگه‌های بین‌گونه‌ای و توسعه ارقام زینتی مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

گفتنی است، که نتایج این پژوهش در مجله تخصصی و بین‌المللی **Caryologia** منتشر شده است.