پدیده سرقت علمی در کانون توجه نظام پژوهشی ؛ «مانند» سامانه جدید SID برای تشخیص همپوشانی
به گزارش روابط عمومی مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی SID، با افزایش حساسیت نهادهای علمی و نشریات تخصصی نسبت به مسئله سرقت علمی و ادبی، بهرهگیری از سامانههای معتبر مشابهتسنجی به یکی از الزامات فرآیند ارزیابی و انتشار علمی تبدیل شده است. در شرایطی که اعتبار پژوهشگران و مجلات وابستگی مستقیم به اصالت آثار دارد، استفاده از ابزارهای حرفهای تشخیص همپوشانی بهعنوان یک رویکرد استاندارد موردتوجه قرار گرفته است. به همینمنظور، در گفتگویی ویژه با آقای دکتر محمدمهدی مشیدی، معاون توسعه بانکها و خدمات تخصصی SID روندهای نوین سنجش اصالت متون علمی و همچنین معرفی قابلیتهای سامانه «مانند» مورد بررسی قرار گرفت.
محمدمهدی مشیدی در پاسخ به این سؤال که چه عواملی موجب افزایش توجه نظام علمی کشور به موضوع سرقت علمی در سالهای اخیر شده است بیان نمود، توسعه تولید محتوا و گسترش فعالیتهای پژوهشی در سالهای اخیر منجربه افزایش حساسیت نسبت به اصالت آثار شده است. انتشار آثار غیراصیل میتواند تبعاتی نظیر بازگردانی مقاله و آسیب به جایگاه علمی نویسنده یا نشریه در پی داشته باشد. بر همین اساس، موضوع اصالت محتوا اکنون در زمره مؤلفههای اصلی مدیریت پژوهش قرار گرفته و ابزارهای مشابهتسنجی نقش مهمی در پیشگیری از بروز خطاهای پژوهشی ایفا میکنند.
مشیدی با معرفی سامانه «مانند» و تشریح ظرفیتهای آن در پاسخگویی به نیازهای مقابله با سرقت علمی اظهار داشت، سامانه «مانند» با هدف ایجاد یک بستر قابل اعتماد برای سنجش اصالت متون علمی طراحی شده است. این سامانه با بهرهگیری از بانکهای اطلاعاتی معتبر و الگوریتمهای تحلیل محتوا، امکان ارزیابی دقیق میزان مشابهت و شناسایی همپوشانیهای احتمالی را فراهم میکند. گزارشهای صادرشده از سوی سامانه «مانند» دارای قابلیت استناد بوده و در فرآیندهای داوری و ارزیابی نشریات مورد استفاده قرار میگیرد.
وی افزود، همانطور که میدانید الگوریتمهای مشابهتیابی بدون پشتوانه محتوایی نمیتوانند به تنهایی کارایی لازم را داشته باشند. این در حالی است که مرکز اطلاعات علمی جهاددانشگاهی (SID) سامانه «مانند» را با پشتوانه بیش از ۳۵ میلیون مقاله و سند علمی در زبانهای مختلف معرفی کرده است. این حجم از داده امکان مقایسه گسترده و چندلایه متون علمی را فراهم میسازد. علاوه بر شناسایی شباهتهای سطحی، سامانه «مانند» قادر است موارد احتمالی اقتباس در سطوح تحلیلی عمیقتر را نیز تشخیص دهد که این امر برای نشریات علمی از اهمیت بالایی برخوردار است.
معاون توسعه بانکها و خدمات تخصصی SID درخصوص روند بهرهگیری پژوهشگران از سامانه «مانند» عنوان کرد که فرآیند استفاده از این سامانه بهگونهای طراحی شده است که ضمن سهولت برای کاربر، استانداردهای حرفهای نشر را نیز پوشش میدهد. پژوهشگران با بارگذاری متن در سامانه، گزارشی شامل درصد مشابهت، بخشهای دارای همپوشانی و منابع احتمالی دریافت میکنند. این گزارش بهصورت طبقهبندیشده ارائه میشود و از آن بهعنوان ابزار اصلاح و ارتقای کیفیت نگارش علمی پیش از ارسال به نشریات استفاده میشود. دانشگاهها، مراکز علمی و ارکان نشریات با بررسی اصالت صادر شده توسط سامانه «مانند» هم از صحت گزارش اطمینان لازم را خواهند داشت و هم این امر سبب افزایش سرعت داوری و فرآیند انتشار مقالات و دفاع پایاننامهها خواهد شد.
در پایان در پاسخ به این سؤال که چشمانداز آینده بهرهگیری از سامانههای مشابهتسنجی در کشور چگونه ارزیابی میشود، اینگونه بیان شد که باتوجه به روندهای جهانی و افزایش حجم تولید محتوا، انتظار میرود استفاده از سامانههای مشابهتسنجی در کشور به یک الزام ساختاری تبدیل شود. این سامانهها امکان تضمین اصالت محتوا و مدیریت تخلفات علمی را فراهم میکنند. سامانه «مانند» نیز با این رویکرد توسعه یافته و از طریق نشانی sid.ir/manand در اختیار پژوهشگران، دانشگاهها و نشریات علمی قرار دارد. هدف سامانه شناسایی سرقت علمی «مانند» ارتقای کیفیت پژوهش و کمک به کاهش تخلفات علمی است؛ موضوعی که مستقیماً به اعتبار علمی کشور و جامعه پژوهشی مربوط میشود.
