پنجمین سمینار «فناوری‌های جایگزین حیوانات آزمایشگاهی» مطرح شد؛
تأکید بر لزوم حرکت علم زیست‌شناسی به‌سوی روش‌های نوین و اخلاق‌مدار
به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، پنجمین سمینار ملی فناوری‌های جایگزین حیوانات آزمایشگاهی صبح چهارشنبه 14 آبان با حضور دکتر علی منتظری رئیس جهاددانشگاهی، دکتر زهرا شیخی معاون پژوهش و فناوری، دکتر عبدالحسین شاهوردی رئیس سمینار و رئیس پژوهشگاه رویان، دکتر عبدالحسین ایمانی خوشخو رئیس دانشگاه علم و فرهنگ جهاددانشگاهی و جمعی از متخصصان و پژوهشگران این حوزه در سالن همایش‌های بین‌المللی دانشگاه علم و فرهنگ جهاددانشگاهی برگزار شد.
توسعه ارتباطات دانشگاه علم و فرهنگ با پژوهشگاه‌های جهاددانشگاهی
در ابتدای این سمینار، دکتر محمدحسین ایمانی خوشخو با ابراز خرسندی از برگزاری چنین گردهمایی ارزشمندی گفت: به‌طور متوسط، ماهی سه همایش علمی در دانشگاه فرهنگ برگزار می‌شود و این امر نشان از پویایی علمی و فرهنگی این مجموعه دارد.
وی با اشاره به جایگاه ویژه دانشگاه علم و فرهنگ در نظام آموزش عالی افزود: به گفته یکی از مسئولان آموزش عالی که چندی پیش در همین سالن برای دانشجویان جدیدالورود سخن می‌گفت، دانشگاه علم و فرهنگ از معدود دانشگاه‌هایی است که به معنای واقعی بر پای خود ایستاده است و ما افتخار می‌کنیم. خوشبختانه تا امروز هیچ صندلی خالی در این دانشگاه وجود ندارد و میزان تقاضا برای ورود به آن بسیار بالاست.
رئیس دانشگاه علم و فرهنگ، وابستگی این دانشگاه به جهاددانشگاهی را از جمله ویژگی‌های متمایز آن دانست و اظهار داشت: دانشگاه علم و فرهنگ با پژوهشگاه رویان همکاری نزدیک دارد و در برخی رشته‌های دکتری دانشجوی مشترک می‌پذیرد. بسیاری از داوطلبان برتر کنکور دکتری با رتبه‌های زیر ۱۰، این دانشگاه را به دلیل پشتوانه علمی پژوهشگاه رویان انتخاب می‌کنند؛ حتی در مقایسه با دانشگاه‌هایی مانند شهید بهشتی یا تربیت‌مدرس.
دکتر ایمانی خوشخو با اشاره به برنامه‌های آتی دانشگاه گفت: درصددیم ارتباط خود را با پژوهشگاه‌های جهاددانشگاهی گسترش دهیم تا فعالیت‌های علمی دانشگاه بیش از پیش عمق پیدا کند و به نتایج ارزشمندتری منجر شود.
وی یکی از اقدامات نوآورانه دانشگاه را صدور سه نوع کارنامه برای دانشجویان عنوان کرد و افزود: ازاین‌پس، علاوه بر کارنامه آموزشی، به دانشجویان کارنامه مهارتی و فرهنگی نیز ارائه می‌شود. این اقدام که برای نخستین‌بار در کشور توسط دانشگاه علم و فرهنگ انجام می‌شود، نشان‌دهنده توجه جدی ما به ابعاد مهارتی و فرهنگی آموزش است. کارنامه مهارتی مورد تأیید مراکز علمی معتبر خواهد بود و کارنامه فرهنگی نیز میزان مشارکت دانشجو در دوره‌ها و فعالیت‌های ارتقای فرهنگی را نشان می‌دهد.
دکتر ایمانی خوشخو در پایان با تأکید بر شعار «دانشگاه علم و فرهنگ همان رویان آموزشی جهاددانشگاهی است» تصریح کرد: امید است با هدایت‌های دکتر منتظری، رئیس هیئت‌امنای دانشگاه، این مجموعه بتواند با شتاب بیشتری در مسیر تعالی گام بردارد و در ارتقای آموزش عالی کشور نقش‌آفرین باشد.
لزوم بروزرسانی ابزارها و روش‌ها
در ادامه این رویداد، دکتر سید ابوالحسن شاهزاده فاضلی معاون پژوهش و فناوری پژوهشگاه رویان و دبیر علمی سمینار، اظهار کرد: امروز گرد هم آمده‌ایم نه برای نفی گذشته، بلکه برای ساختن آینده‌ای روشن‌تر و اخلاقی‌تر در مسیر کشف رازهای زندگی. هدف ما از این گردهمایی، گفت‌وگو درباره یکی از چالش‌برانگیزترین و در عین حال ضروری‌ترین مفاهیم در زیست‌شناسی مدرن یعنی جایگزین‌های حیوانات آزمایشگاهی است.
وی با اشاره به نقش تاریخی مدل‌های حیوانی در پیشرفت علم گفت: دهه‌هاست که مدل‌های حیوانی ستون فقرات دستاوردهای شگرف علمی بوده‌اند؛ از درک بنیان‌های ژنتیکی بیماری‌ها تا توسعه داروهای نجات‌بخش. این موجودات بهایی سنگین برای سلامت و رفاه بشریت پرداخته‌اند و ما به‌عنوان دانشمندان، همواره این هزینه را با دغدغه‌ای عمیق و تعهدی راسخ برای کاهش رنج در دل خود حمل کرده‌ایم.
شاهزاده فاضلی ادامه داد: علم ذاتاً پویا و پیشرونده است و اکنون زمان آن فرا رسیده که ابزارها و روش‌های خود را به‌روز کنیم. امروز می‌توانیم از مدل‌هایی بهره ببریم که نه‌تنها دقیق‌تر و قابل‌کنترل‌ترند، بلکه ارتباط نزدیک‌تری با فیزیولوژی انسان دارند.
دبیر علمی سمینار با بیان اینکه این گردهمایی یک اعتراض نیست، بلکه پیشنهادی مبتنی بر داده، شواهد و نوآوری است، تصریح کرد: هدف ما محو کردن میراث علمی گذشته نیست، بلکه تکمیل و ارتقای آن است. ما می‌خواهیم جعبه ابزار پژوهشگر را با قدرتمندترین، انسانی‌ترین و مرتبط‌ترین فناوری‌هایی که علم امروز در اختیار ما قرار داده، غنی‌تر کنیم.
وی با اشاره به اینکه در طول دو روز برگزاری سمینار، شاهد ارائه دستاوردهای درخشان محققان داخلی خواهیم بود، گفت: بیایید این رویداد را با ذهنی باز و قلبی مملو از کنجکاوی آغاز کنیم، پرسش‌های چالش‌برانگیز بپرسیم و با همکاری یکدیگر راهکارهایی عملی برای آینده پژوهش بیابیم.
شاهزاده فاضلی در پایان سخنانش اظهار کرد: امیدوارم پس از این سمینار، نه‌تنها با انبوهی از اطلاعات جدید بلکه با شعله‌ای از امید و عزمی راسخ برای ساختن آینده‌ای بازگردیم که در آن دقت علم و اخلاق پژوهش در هماهنگی کامل به پیش روند. از حضور ارزشمند همه همکاران و پژوهشگران صمیمانه سپاسگزارم.
چالش‌های علمی و پذیرشی پیش روی جایگزینی حیوانات آزمایشگاهی
در بخش دیگری از این سمینار، دکتر امیر امیری‌یکتا، دبیر اجرایی سمینار «فناوری‌های جایگزین حیوانات آزمایشگاهی» و مدیر مرکز جامعه ژنتیک رویان با اشاره به اهداف این رویداد گفت: محوریت این سمینار معرفی و تبیین مبانی روش‌های جایگزین حیوانات آزمایشگاهی در حوزه زیست‌پزشکی است. این اصول در حال شکل‌گیری است و هم‌سو با روند جهانی به سمت کاهش استفاده از حیوانات در تحقیقات پیش می‌رود.
وی با بیان اینکه هدف از این حرکت، ارتقای کیفیت تحقیقات با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین است، افزود: در سطح جهانی نیز تلاش می‌شود روش‌هایی به‌کار گرفته شود که نیاز به استفاده از حیوانات آزمایشگاهی را کاهش دهد؛ روش‌هایی همچون مدل‌سازی‌های in silico، هوش مصنوعی، استفاده از سلول‌ها و مدل‌های مشابه.
دکتر امیری‌یکتا تصریح کرد: در این سمپوزیوم، هر ساله آخرین دستاوردهای علمی در زمینه روش‌های جایگزین به‌جای حیوانات آزمایشگاهی در رشته‌های مختلف زیست‌پزشکی در قالب نشست‌های تخصصی ارائه می‌شود. هدف آن است که محققان کشور با این روش‌ها آشنا شوند و بتوانند از آن‌ها در تحقیقات خود بهره بگیرند.
وی ادامه داد: این فرایند یک روند تدریجی است و تغییرات به‌صورت ناگهانی اتفاق نمی‌افتد، اما استمرار معرفی و ترویج این دستاوردها در طول زمان می‌تواند ذهنیت محققان را تغییر دهد. در نتیجه، هر سال تعداد بیشتری از پژوهشگران نسبت به روش‌های نوین آگاهی پیدا می‌کنند و حساسیت بیشتری نسبت به کاهش استفاده و رنج حیوانات آزمایشگاهی از خود نشان می‌دهند.
دبیر اجرایی سمینار با اشاره به چالش‌های موجود گفت: موانع موجود در دو بعد علمی و فرهنگی قابل بررسی است. از نظر فنی، هنوز در هیچ جای دنیا امکان جایگزینی کامل حیوانات آزمایشگاهی با روش‌های دیگر وجود ندارد. از سوی دیگر، چالش فرهنگی در پذیرش عمومی این رویکرد توسط محققان نهفته است. آنان باید بپذیرند که در موارد ممکن، می‌توان از روش‌های جایگزین بهره گرفت.
دکتر امیری‌یکتا در توضیح جنبه‌های اقتصادی این تحول اظهار کرد: استفاده از روش‌های جایگزین، مدت زمان انجام تحقیقات را کوتاه‌تر و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. نگهداری و استفاده از حیوانات آزمایشگاهی هزینه‌بر است، در حالی که فناوری‌های نوین می‌توانند هم از نظر مالی و هم زمانی مقرون‌به‌صرفه‌تر باشند و بهره‌وری پژوهش را افزایش دهند.
وی درباره اولویت‌های کلیدی برای نهادینه‌سازی استفاده از روش‌های جایگزین در نظام سلامت و پژوهش کشور گفت: تدوین راهبرد ملی در این زمینه باید در دستور کار نهادهای بالادستی و آموزشی قرار گیرد. در حال حاضر، کارگروه اخلاق در وزارتخانه‌های مرتبط در این حوزه سیاست‌گذاری می‌کند و گایدلاین‌هایی برای محققان تدوین شده است.
به گفته دکتر امیری‌یکتا، پایبندی محققان به این دستورالعمل‌ها، به شرط انطباق با استانداردهای جهانی، می‌تواند موجب هدایت تحقیقات زیست‌پزشکی کشور به سمت مسیری شود که ضمن چابک‌تر شدن فرایندها، هزینه و زمان را کاهش دهد و از نظر اخلاقی نیز با اصول ایده‌آل هم‌خوان باشد.
وی تأکید کرد: هرچند هنوز در سطح جهانی فاصله‌ای تا تحقق کامل این اهداف وجود دارد، اما تداوم آموزش و فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌تواند ایران را به یکی از کشورهای پیشرو در توسعه فناوری‌های جایگزین حیوانات آزمایشگاهی تبدیل کند.
گفتنی است، پنجمین سمینار ملی فناوری‌های جایگزین حیوانات آزمایشگاهی توسط معاونت پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی، پژوهشگاه رویان و دانشگاه علم و فرهنگ این نهاد 14 و 15 آبان‌ماه ۱۴۰۴ در دانشگاه علم و فرهنگ جهاددانشگاهی برگزار شد. برگزاری شش نشست تخصصی با حضور پژوهشگران این حوزه نیز از دیگر برنامه‌های این سمینار دو روزه بود.
