«درخت اجتماعی سلامت»؛ مدلی نوین برای ترسیم ابعاد چندگانه سلامت
به گزارش روابط عمومی پژوهشکده علوم بهداشتی جهاددانشگاهی، مدل مفهومی جدیدی برای ارتقای سلامت با عنوان «درخت اجتماعی سلامت» طراحی و تدوین شد.
دکتر نسترن کشاورز و دکتر علی منتظری در مقاله‌ای منتشرشده در نشریه علمی-پژوهشی «پایش» (سال بیست‌وسوم، شماره پنجم، مهر-آبان ۱۴۰۳) اعلام کردند که مدل «درخت اجتماعی سلامت» با هدف پوشش محدودیت‌های مدل‌های پیشین و ارائه تصویری ساده و در عین حال جامع از سلامت طراحی شده است.
این مدل با تلفیق دیدگاه‌ها و مدل‌های معتبر پیشین، سلامت را پدیده‌ای چندعاملی می‌داند که تحت تأثیر عوامل ریشه‌ای، رفتاری و محیطی قرار دارد. پژوهشگران تاکید دارند که سلامت، نتیجه تعامل پیچیده عوامل مختلف است و نمی‌توان آن را به صورت خطی و ساده پیش‌بینی کرد.
در مدل درخت اجتماعی سلامت، ریشه‌ها نشان‌دهنده عوامل بنیادی و دور هستند؛ عواملی مانند سیاست‌ها، عدالت اجتماعی، آموزش و سواد عمومی، محیط زیست و شرایط اقتصادی. تنه و شاخه‌ها نمایانگر رفتارها و شرایط زیستی فرد مانند رفتارهای تغذیه‌ای، فعالیت جسمانی، عادات سلامت و ویژگی‌های فیزیولوژیک هستند. میوه‌ها نیز نتیجه نهایی سلامت را نمایش می‌دهند که شام ل سلامت جسمی و روانی، کیفیت زندگی، رضایت از زندگی، رشد فردی و عدالت سلامت می‌شود.
پژوهشگران توضیح دادند که استفاده از تمثیل درخت در این مدل، امکان درک تعامل بین عوامل را تسهیل می‌کند. به عنوان مثال، آلودگی هوا علاوه بر تأثیر منفی بر فعالیت جسمانی، می‌تواند شرایط زیستی فرد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. همچنین ترکیب ژنتیک و محیط زندگی می‌تواند نتایج سلامت متفاوتی برای افراد مشابه ایجاد کند؛ چیزی که مدل‌های پیشین به سختی توانسته‌اند نشان دهند.
یکی از ویژگی‌های مهم این مدل، امکان استفاده در پژوهش‌های علمی است. پژوهشگران می‌توانند تاثیر ترکیبی عوامل ریشه‌ای و عوامل نزدیک‌تر بر سلامت را بررسی کنند و تحلیل اثرات همزمان و متقابل آن‌ها را انجام دهند. این مدل همچنین فهرست جامع‌تری از رفتارها، عوامل موثر و شاخص‌های سلامت ارائه می‌دهد که امکان طراحی پژوهش‌های کاربردی و هدفمند را فراهم می‌کند.
مدل درخت اجتماعی سلامت می‌تواند به عنوان ابزار آموزشی نیز مورد استفاده قرار گیرد. نمایش بصری ریشه‌ها، تنه و شاخه‌ها یادگیری مفاهیم پیچیده سلامت و روابط علت و معلولی را تسهیل می‌کند و امکان ایجاد هم‌زبانی بین کارشناسان و مدیران را فراهم می‌آورد.
این مدل کمک می‌کند تا سیاستگذاران و برنامه‌ریزان، اهداف بهبود سلامت را در چند سطح تعریف کنند. به عنوان مثال، بهبود شاخص‌های سلامت جسمی می‌تواند همزمان با ارتقای رفتارهای تغذیه‌ای و سواد سلامت و نیز اصلاح سیاست‌ها و دسترسی به خدمات بهداشتی دنبال شود.
پژوهشگران یادآور شدند که با وجود مزایا، مدل محدودیت‌هایی نیز دارد. برخی عوامل ممکن است در سطوح مختلف به صورت همزمان اثرگذار باشند، و تعاملات پیچیده ژنتیک و محیط نیز نیازمند بررسی‌های تکمیلی است. با این حال، این مدل نسبت به مدل‌های پیشین، جامعیت و دید سیستمی بیشتری ارائه می‌دهد و درک فرآیندهای شکل‌گیری سلامت و رفتارها را آسان‌تر می‌کند.
یکی دیگر از کاربردهای مهم مدل «درخت اجتماعی سلامت»، توانمندسازی ذی‌نفعان است. ایجاد دانش، نگرش و مهارت‌های شناختی جدید برای مدیران، کارشناسان و سیاستگذاران، امکان اقدام هماهنگ و اثربخش در ارتقای سلامت فرد و جامعه را فراهم می‌کند. همچنین این مدل خلأهای اطلاعاتی و نیازهای پژوهشی را شناسایی می‌کند و راهنمای طراحی برنامه‌های آموزشی و عملیاتی در حوزه سلامت محسوب می‌شود.
پژوهشگران این مدل را مشابه چرخه حیات درخت توصیف کرده‌اند: همان‌طور که درخت برای به ثمر رسیدن نیازمند خاک حاصلخیز و مراقبت مستمر است، سلامت جامعه نیز نیازمند محیط مناسب، حمایت سیاستی و تعامل بین عوامل مختلف است. این رویکرد، سلامت فرد و جامعه را به طور همزمان در نظر می‌گیرد و بر اهمیت همکاری بین‌بخشی و هماهنگی سیاست‌ها تأکید دارد.
برای مطالعه کامل مقاله و دریافت جزئیات بیشتر می‌توان به نشریه پایش مراجعه کرد.
نظر شما :