جهاددانشگاهی؛ ستون فقرات توسعه دانش‌بنیان و فناوری بومی کشور

به گزارش روابط‌ عمومی جهاددانشگاهی، دکتر حمیدرضا طیبی عضو هیات امنا و رئیس سابق جهاددانشگاهی به مناسبت چهل و پنجمین سالگرد تشکیل این نهاد، ضمن بزرگداشت یاد شهدای انقلاب و شهدای جهاددانشگاهی، با بیان اینکه جهاددانشگاهی راه توسعه علمی و فناوری بومی کشور را می‌داند، اظهار داشت: من از دوران دبیرستان آشنایی خوبی با وابستگی‌های کشور در حوزه‌های علمی، فناورانه، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و نظامی به غرب پیدا کردم. همچنین دریافتم که غرب از طریق توسعه علمی و فناورانه به اقتدار دفاعی و نظامی دانش‌بنیان رسیده، اما نمی‌خواهد سایر جوامع نیز صاحب اقتدار علمی و فناورانه شوند.

دکتر طیبی ادامه داد: در سال ۱۳۵۸ وقتی مطلع شدم جمعی از جوانان مذهبی و انقلابی دانشگاه علم و صنعت ایران، دفتری به نام جهاددانشگاهی صنایع تشکیل داده‌اند، به جمع آن‌ها پیوستم. همین جمع از سال ۱۳۵۹ تحت عنوان جهاددانشگاهی علم و صنعت به فعالیت خود ادامه دادند.

وی با اشاره به رخداد انقلاب فرهنگی گفت: انقلاب فرهنگی حاصل گلایه امام (ره) از مصرف‌کننده علمی و فناورانه بودن دانشگاه‌ها در قبال تولیدات غربی و مسائل دیگر بود. تشکیل جهاددانشگاهی نیز پاسخی بود به درخواست امام مبنی بر الگوسازی توان کشور در توسعه علمی و فناورانه و همچنین توسعه فعالیت‌های فرهنگی به عنوان زیرساخت اصلی توسعه و پیشرفت هر کشور.

نقش جهاددانشگاهی در پاسخ به نیازهای دانشجویان و دانشگاه‌ها

عضو هیات امنا و رئیس سابق جهاددانشگاهی در پاسخ به فلسفه تشکیل این نهاد اظهار کرد: بسیاری از دانشجویان، چه مذهبی و چه غیر مذهبی، نسبت به وضعیت کشور از لحاظ آزادی‌های سیاسی و وابستگی‌های علمی، فناورانه، اقتصادی و نظامی گله‌مند بودند. پیروزی انقلاب اسلامی و علاقه دانشجویان به یافتن مسیر یا سازمان مناسب برای خدمت به توسعه و پیشرفت کشور، موجب شکل‌گیری ایده تشکیل جهاددانشگاهی شد.

وی افزود: پس از تشکیل جهادسازندگی، در مرداد ۱۳۵۹ جهاددانشگاهی به صورت رسمی تأسیس شد و با شکل‌گیری دفتر مرکزی آن، واحدهای جهاددانشگاهی در کلیه دانشگاه‌های دولتی به سرعت ایجاد شد.

دکتر طیبی تأکید کرد: با توجه به باور عموم دانشجویان و اساتید به اهمیت توسعه فرهنگی برای فراهم آوردن زیرساخت مناسب توسعه و پیشرفت و همچنین اهمیت توسعه علمی و فناورانه، خیلی زود اغلب واحدهای جهاددانشگاهی در مسیر توسعه علمی، فناورانه و فرهنگی قرار گرفتند.

وی ادامه داد: از آنجا که سرعت حرکت این واحدها بسیار جلوتر از تفکر مدیران حوزه اجرایی کشور بود، خودشان اقدام به شناسایی نیازها و الگوسازی در توسعه علمی، فناورانه و فرهنگی کردند و الگوهای بسیار مهم و ارزنده‌ای را در حوزه‌های مختلف به وجود آوردند.

چالش‌های مدیریتی و سیاسی، اما استمرار فعالیت جهاددانشگاهی

عضو هیات امنا و رئیس سابق جهاددانشگاهی درباره چالش‌های پیش روی این نهاد گفت: متأسفانه حوزه اجرایی و مدیریتی کشور تحت تأثیر مشکلات فراوانی همچون ناآرامی‌های داخلی، جنگ تحمیلی، تحریم‌ها و کم‌تجربگی، نتوانست نظام منسجم و کارآمدی را برای پیشرفت دانش‌بنیان کشور طراحی کند و نقش همه سازمان‌ها و نهادها را در مسیر پیشرفت و تحقق اقتدار اقتصادی، دفاعی و فرهنگی مشخص نماید.

وی افزود: بنابراین جهاددانشگاهی بر مبنای تشخیص درست خود، تا به امروز فعالیت خود را ادامه داده است. البته به علت برخی دخالت‌های سیاسی، فراز و نشیب‌های سختی را نیز تجربه کرده که با موفقیت از آن‌ها عبور کرده است.

دکتر طیبی در پاسخ به پرسش درباره دستاوردهای جهاددانشگاهی گفت: جهاددانشگاهی از اساس نهادی فرهنگی، الگوساز و خط‌شکن است. مهم‌ترین دستاورد این نهاد را ایجاد خودباوری در نسل جوان و بنیان‌گذاری حرکت دانش‌بنیانی کشور از طریق الگوسازی‌های علمی، فناورانه و فرهنگی می‌دانم.

وی به پروژه‌های فناورانه برجسته اشاره کرد و اظهار کرد: فناوری‌های بسیار شاخصی در جهاددانشگاهی تولید شده است. در جهاددانشگاهی علم و صنعت افتخار می‌کنیم که با پیگیری‌هایی که از سال ۱۳۸۳ آغاز کردیم، بالاخره طراحی و ساخت قطارهای مترو در یک کار مشترک ملی با فناوری بسیار پیشرفته داخلی بومی‌سازی شد و تولید انبوه آن در دست انجام است.

دکتر طیبی این پروژه را بزرگ‌ترین پروژه ملی کشور که بر مبنای دانش و فناوری بومی انجام شده است، توصیف کرد.

وی همچنین افزود: طراحی و ساخت آنتن‌های ۵G تلفن‌های همراه توسط جهاددانشگاهی خواجه نصیر و فناوری‌های ارزنده‌ای که در پژوهشگاه رویان، پژوهشگاه ابن سینا، جهاددانشگاهی خوزستان، پژوهشکده معتمد و سایر واحدهای جهاددانشگاهی تولید شده، همه از افتخارات این نهاد هستند. من به همه این دستاوردها افتخار می‌کنم.

چالش‌های عمده جهاددانشگاهی 

عضو هیات امنا و رئیس سابق جهاددانشگاهی در پاسخ به پرسشی درباره بزرگ‌ترین چالش‌های دوران مدیریت خود در این نهاد اظهار کرد: ما در جهاددانشگاهی چالشی درباره تعادل میان ماموریت‌های پژوهشی، فناورانه، آموزشی و فرهنگی نداشتیم؛ زیرا هر یک از این فعالیت‌ها به‌طور طبیعی بر اساس نیاز جامعه و توقع مسئولان، به ویژه مقام معظم رهبری و دولت‌ها، جایگاه و سهم خود را در این نهاد پیدا کرده بودند. تنها وظیفه ما این بود که با برنامه‌ریزی و پیگیری، پروژه‌های شاخص و گزینشی در تمامی واحدهای جهاددانشگاهی، متناسب با نیازهای ملی و مزیت‌های استانی انجام دهیم.

وی ادامه داد: مشکل اصلی در بیرون از جهاددانشگاهی و در حوزه اجرایی کشور بود. به دلیل تفاوت دیدگاه‌های سیاسی، ایدئولوژیک و اقتصادی، پیشرفت هرگز به مسئله اصلی کشور تبدیل نشد. علی‌رغم تدوین سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ که در سال ۱۳۸۲ توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ و اجرایی شدن آن تأکید شد، برنامه‌ریزی بلندمدت مناسبی برای تحقق اهداف آن نوشته نشد و مأموریت مشخصی برای نهادها و سازمان‌ها از جمله جهاددانشگاهی به عنوان نهادی میانبر و پیشرو در توسعه فناوری و فرهنگ تعیین نگردید.

عضو هیات امنا و رئیس سابق جهاددانشگاهی افزود: متأسفانه در هر دوره تغییر سیاسی، برنامه‌ها و مدیران از بالا تا پایین تغییر کردند و این امر باعث شد اهداف سند چشم‌انداز محقق نشود. این سردرگمی و بی‌برنامگی باعث شد ما در جهاددانشگاهی خودمان نیازهای اساسی کشور را تشخیص دهیم. اما با دو مشکل جدی مواجه بودیم؛ اول وجود درآمد آسان نفتی که باعث تمایل به خرید خارجی فناوری‌های مورد نیاز کشور شده بود و دوم زمان‌بر بودن اثبات توان تولید فناوری‌های بزرگ و پیشرفته.

وی به نمونه‌ای از این مشکلات اشاره کرد و گفت: ما از سال ۱۳۸۳ مدعی توان طراحی و ساخت قطارهای مترو بودیم و بالاخره در سال ۱۳۹۸ پس از ۱۵ سال پیگیری مستمر، موفق به عقد قرارداد اجرای این پروژه بزرگ ملی کشور شدیم.

توصیه‌هایی برای رفع مشکلات اقتصادی و اشتغال در کشور

وی در پاسخ به پرسشی درباره وضعیت اقتصادی نامطلوب و مشکلات اشتغال علیرغم دستاوردهای فناورانه گفت: با توجه به تشابه دیدگاه‌های ایدئولوژیک ما و کشور چین، الگوی ایرانی- اسلامی شده کشور چین می‌تواند راهگشای حل مشکلات ما باشد. این الگو شامل موارد زیر است: تبدیل مصالح ملی و امنیت ملی از حالت تهدیدمحور به فرصت‌محور؛ به این معنی که اصول حفظ شود اما تاکتیک‌ها تغییر کند. ایجاد وفاق ملی بین کلیه ارکان نظام و سیاست‌مداران درباره تغییر تاکتیک‌ها در مصالح و امنیت ملی، انتخاب پیشرفت دانش‌بنیان و تحقق اقتدار اقتصادی و دفاعی دانش‌بنیان به عنوان مسائل اصلی و اولویت کشور و اتخاذ تصمیمات داخلی و خارجی زیر این چارچوب، تعیین پیشران‌های پیشرفت و توسعه در حوزه اقتصاد، فرهنگ، توسعه اجتماعی و سیاسی، تدوین دو برنامه پنج‌ساله برای تحقق اهداف مذکور، تقسیم کار ملی جهت تحقق این اهداف، رفع تحریم‌ها که تحریم فرصت نیست؛ بلکه مصیبت است، قاطعیت در برخورد با فساد، اصلاح ساختارهای سازمانی به منظور تسریع در تصمیم‌گیری و حذف موازی‌کاری‌ها.

دکتر طیبی تأکید کرد: زیرساخت‌های بسیار خوبی در کشور وجود دارد، کارهای بزرگی انجام شده است و علی‌رغم مهاجرت بسیاری از نخبگان، هنوز از نظر نیروی انسانی در وضعیت قابل قبولی قرار داریم. دانشگاه‌های مهم کشور نیروهای توانمندی تربیت می‌کنند. با قاطعیت عرض می‌کنم که طی دو برنامه توسعه منسجم و درست برنامه‌ریزی شده، مشکلات عمده کشور حل خواهد شد.

استقلال جهاد دانشگاهی و فرهنگ جهادی؛ عوامل موفقیت این نهاد

وی درباره علت موفقیت جهاددانشگاهی و استقلال قابل توجه آن گفت: فرهنگ جهادی به معنای تقاطع ایمان، علم، عمل و تلاش خستگی‌ناپذیر است؛ به عبارتی، خسته نشدن از خوردن به درهای بسته، که به‌قول رهبر معظم انقلاب، رمز موفقیت است. همچنین ساختار نهادی غیر دولتی و وجود هیأت امنایی از عوامل اصلی پیشرفت سریع جهاددانشگاهی بودند.

دکتر طیبی افزود: البته نبود برنامه منسجم و هدفمند توسعه، هم جهاددانشگاهی و هم سایر موسسات را با مشکل جدی مواجه کرده است و نمی‌توان توصیه ساده‌ای برای دیگر سازمان‌ها داشت. به نظر من، گفتن اینکه خسته نشوید و ۱۵ سال دنبال هدفتان بدوید تا موفق شوید، نوعی فرصت‌سوزی است. ما این مسیر را رفته‌ایم ولی توصیه نمی‌شود که آن را فرهنگ‌سازی کنیم.

اولویت‌ها و مسیر آینده جهاد دانشگاهی از نگاه رئیس پیشین جهاد

عضو هیات امنا و رئیس سابق جهاددانشگاهی با اشاره به مسیر شکل‌گرفته کاری این نهاد گفت: ممکن است در هر حوزه کاری، مانند پژوهش و فناوری، فرهنگی و آموزشی، اولویت‌ها بر اساس ضرورت زمان و نیاز کشور تغییر کنند. به عنوان مثال، در حوزه فرهنگی در دوره مسئولیت خودم معتقد بودم ساختارسازی‌های فرهنگی بسیار خوب عمل کرده‌اند، اما با توجه به فضای قابل نقد کشور در برنامه‌ریزی پیشرفت دانش‌بنیان، باید از طریق توسعه تئاتر دانشجویی که آرمانگرا، منتقد و نقاد وضع موجود است، یا ایجاد یک شبکه تلویزیونی اینترنتی، به تحلیل علمی مسائل و مشکلات کشور و ارائه راه‌حل بپردازیم.

وی افزود: حتی با برنامه‌ریزی بسیار خوب، نسبت به راه‌اندازی آزمایشی چنین شبکه‌ای اقدام شد، ولی متأسفانه به دلیل تغییرات مدیریتی در جهاددانشگاهی که از بیرون اعمال شد، این پروژه متوقف گردید.

دکتر طیبی با تأکید بر لزوم تعامل با دولت برای پیشبرد مأموریت‌های جهاددانشگاهی اظهار کرد: ما باید بر اساس هفت مأموریتی که در شورای عالی انقلاب فرهنگی به توصیه رهبر انقلاب در دیدار سال ۱۳۹۳ تصویب شده است، با دولت مذاکره کنیم تا در کمک به تحقق برنامه هفتم پیشرفت کشور، مأموریت‌های کلان به این نهاد واگذار شود. این امر باعث می‌شود همه واحدهای جهاددانشگاهی در سراسر کشور، دارای فعالیت‌های شاخص و درآمدزا مرتبط با تحقق اهداف برنامه هفتم و برنامه‌های آینده باشند.

وی ادامه داد: مقدمات اولیه واگذاری این مأموریت‌ها با معاون اول رئیس‌جمهور انجام شده و ان‌شاءالله باید توسط ریاست جهاددانشگاهی پیگیری و اجرایی شود.

جهاد دانشگاهی؛ ستون فقرات توسعه دانش‌بنیان و فناوری بومی کشور

وی در پاسخ به این پرسش که به عنوان رئیس سابق و عضو هیأت امنای جهاددانشگاهی چه توصیه‌ای به رئیس کنونی دارد، گفت: جهاددانشگاهی باید از همه ظرفیت‌های خود، به ویژه در حوزه رسانه، برای ایجاد انسجام و وحدت ملی بین اقشار مختلف مردم و ایجاد وفاق ملی بین سیاسیون حول مصالح ملی کشور، در راستای تحقق پیشرفت دانش‌بنیان بهره گیرد.

دکتر طیبی ادامه داد: اولویت اول ما باید رسیدن به اقتدار اقتصادی و دفاعی دانش‌بنیان باشد تا بتوانیم از کشور خود در برابر دشمنان دفاع کنیم، امنیت و رفاه مردم را تأمین نماییم، و دیگران از ما الگوبرداری یا کمک بگیرند.

عضو هیات امنا و رئیس سابق جهاددانشگاهی تأکید کرد: همچنان که در پاسخ قبلی گفتم، باید علاوه بر تلاش برای تحقق اهداف برنامه هفتم پیشرفت، به دنبال گرفتن مأموریت‌های جدید از دولت باشیم و از تمام ظرفیت‌ها برای تأمین منابع اجرای برنامه‌ها استفاده کنیم.

وی در گفت‌وگو با ایسنا، درباره نیروی انسانی جهاددانشگاهی افزود: نیروی انسانی جهاددانشگاهی سرمایه اصلی این نهاد در تحقق اهداف برنامه‌ریزی شده است. باید شأن آن‌ها در داشتن زندگی آبرومند حفظ شود. ما می‌توانیم این کار را با انتخاب اهداف بزرگ و برنامه‌ریزی دقیق انجام دهیم.

دکتر طیبی در پایان خاطرنشان کرد: جهاددانشگاهی در تمامی دوره‌هایی که رئیس و معاونان آن از داخل این نهاد انتخاب شده‌اند، پیشرفت‌های بسیار ارزنده‌ای در همه زمینه‌های فعالیت داشته است و ان‌شاءالله با همت بلند جناب آقای دکتر منتظری، معاونین و مدیران، پیشرفت‌های ارزنده‌تری خواهد داشت.