بررسی تبارزایی، جغرافیای گیاهی و تکامل صفات والکیان از جنس آلیوم

به گزارش روابط عمومی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران وابسته به جهاددانشگاهی، در یک پژوهش بین‌المللی با مشارکت محققانی از ایران، چین، ترکیه، ازبکستان و قرقیزستان، تبارزایی، جغرافیای گیاهی و تکامل صفات مورفولوژیکی زیرجنس Melanocrommyum (معروف به والکیان) از جنس آلیوم (پیاز) مورد بررسی قرار گرفت.

این مطالعه با بهره‌گیری از داده‌های ژنوم کلروپلاستی، اطلاعات بیوجغرافیایی و صفات ریخت‌شناسی، به تحلیل مسیرهای مهاجرت، زمان انشقاق گونه‌ها و روند گونه‌زایی این گروه گیاهی پرداخت و جایگاه برجسته ایران را در تنوع زیستی این جنس تأیید کرد.

بر اساس نتایج این تحقیق، منشأ والکیان آسیای میانه و دوره میوسن، حدود ۷.۲ میلیون سال پیش شناسایی شده و انشقاق گونه‌های ایرانی و آسیای میانه در دوره پلیوسن (حدود ۳.۵۲ میلیون سال پیش) رخ داده است. زیستگاه‌های متنوع ایران عامل اصلی در سرعت گرفتن فرآیند گونه‌زایی این گیاهان عنوان شده است.

دکتر علیرضا دولتیاری، عضو هیأت علمی بانک گیاهی مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران و یکی از پژوهشگران مشارکت‌کننده در این پروژه، اظهار داشت: امروز حدود ۸۰ گونه از این زیرجنس در فلور ایران شناسایی شده که کشورمان را به یکی از مراکز اصلی تنوع و اندمیسم والکیان در جهان تبدیل کرده است.

وی همچنین اشاره کرد که ژنوم کلروپلاستی گیاهان این زیرجنس، برخلاف سایر زیرجنس‌های Allium، فاقد ژن‌های rps19 و infA است؛ یافته‌ای مهم در درک تکامل ساختار ژنومی این گروه از گیاهان.

جنس آلیوم (Allium) از تیره نرگسیان (Amaryllidaceae) بزرگ‌ترین جنس تک‌لپه‌ای گل‌دار در ایران به‌شمار می‌آید که شامل گونه‌های پرکاربردی همچون پیاز، سیر، تره و موسیر است. از بیش از ۱۰۰۰ گونه شناخته‌شده در جهان، بیش از ۱۵۳ گونه در ایران یافت می‌شود که درصد بالایی از آن‌ها بومی هستند.

در جریان این پروژه، نمونه‌های متعددی از پراکنش جهانی والکیان جمع‌آوری شد و در مرکز ملی ذخایر ژنتیکی و زیستی ایران، کلکسیونی منحصر به فرد از این گونه‌ها ایجاد گردید. تاکنون نتایج این پژوهش در قالب مقالات متعدد علمی منتشر یا در دست انتشار است.

این تحقیق در مجله بین‌المللی Plant Diversity با ضریب تأثیر ۴.۶ منتشر شده است.
 https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2468265925000861