معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی تشریح کرد؛
دستاوردهای پژوهشی و فناوری جهاددانشگاهی در ۴۵ سالگی/ از کیت درمان سرطان تا تولید نژادهای بومی دام
به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی، دکتر زهرا شیخی معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی به مناسبت چهل و پنجمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی مهم‌ترین دستاوردهای این نهاد تشریح کرد و گفت: این معاونت فعالیت خود را در حوزه‌های تخصصی فنی مهندسی و علوم پایه؛ علوم پزشکی؛ کشاورزی و منابع طبیعی و علوم انسانی و اجتماعی دنبال می‌کند.
در این گفت وگو به بخشی از دستاوردهای حوزه‌های فوق اشاره می‌شود:
در حال حاضر چه تعداد پژوهشگر در گروه‌های پژوهشی و مراکز تخصصی جهاددانشگاهی مشغول فعالیت هستند؟ این نهاد در یک سال گذشته چه دستاوردهای مهم پژوهشی و فناورانه‌ای داشته است؟
فعالیت‌های حوزه پژوهشی عموما در قالب گروه‌های پژوهشی و مراکز خدمات تخصصی در 4 حوزه فنی مهندسی و علوم پایه، علوم پزشکی، علوم انسانی، اجتماعی و هنر، کشاورزی و منابع طبیعی انجام می‌شود.
این فعالیت‌ها شامل انجام طرح‌های پژوهشی و فناورانه، تولید نیمه صنعتی و صنعتی محصولات و ارائه خدمات تخصصی ـ فنی، چاپ و انتشار کتب و مقالات حاصل از یافته‌های پژوهش و فناوری، حضور در مجامع علمی و ... می‌شود.
تعداد شاغلین در حوزه پژوهشی: از کل نیروی شاغل در جهاددانشگاهی بیش از 3000 نفر، که از این تعداد 465 نفر اعضای هیأت علمی و تعداد پژوهشگران این نهاد 1506 نفر (465 نفر هیأت علمی و 1041 افراد با مدرک دکتری و کارشناسی ارشد غیر هیأت علمی) هستند که عموما این پژوهشگران در گروه‌های پژوهشی و مراکز خدمات تخصصی مشغول به فعالیت هستند.
نتایج فعالیت پژوهشگران این نهاد که با ارائه خدمات به جامعه هدف رسیده‌اند ماحصل سالها تلاش و کوشش است که از آن جمله می‌توان به:
ـ تکمیل دانش فنی تولید کیت حساسیت به شیمی درمانی برای کاهش هزینه‌های درمانی سرطان
ـ طراحی و تولید کیت سنتز cDNA
ـ کاربرد سلول‌های بنیادی مستخرج از خون قاعدگی و فرآورده‌های مشتق از آن در درمان ناباروری
ـ ساخت سیستم رانش قطار مترو
ـ ساخت تولید کریستالیزاتور صنایع فولاد و ریخته‌گری
ـ تکمیل دانش فنی کربن فعال و افزایش ظرفیت خطوط تولید با ظرفیت 200 تن در سال
ـ سیستم کنترل دور موتور 15 مگاوات متوسط
ـ ساخت ابرخازن الکتروشیمیایی (فاز)
ـ تدوین دانش فنی استحصال نیکل و کبالت از منابع معدنی و غیر معدنی و اجرای واحد پایلوت
ـ دستیابی و تکمیل دانش فنی 9 سایز مته حفاری دندانه‌ای
ـ طراحی و ساخت واحد قابل حمل تولید نشاسته حفاری با قابلیت تحمل دمائی زیاد
ـ تولید صنعتی محصول میکروبی ازدیاد برداشت مخازن نفت
ـ کسب دانش فنی و تولید 3 حلقه کلاف دستگاه لوله مغزی سیار حفاری صنعت نفت و گاز
ـ کسب دانش فنی و طراحی و شبیه‌سازی و اجرای شکاف هیدرولیکی (Hydraulic Fracturing) در راستای بهبود تولید و ازدیاد برداشت نفت و گاز
ـ استحصال عناصر کمیاب و استراتژیک از قبیل لیتیم از شورابه‌های معدنی
ـ طراحی و ساخت یک نمونه آنتن BTS هشت باندی به انضمام سامانه‌های مربوطه
ـ تدوین دانش فنی ساخت مونولیت سرامیکی کاتالیست خودرو
ـ تدوین دانش فنی تولید فولادهای زنگ نزن گرید LVM316 و فولادهای ضد زنگ بسیار نازک
ـ ساخت اینورترهای ممتاز توان بالا متصل به شبکه برای سیستم‌های تأمین توان فتوولتائیک
ـ ساخت آب شیرین کن غشایی و آب شیرین کن اسمز معکوس
ـ کسب دانش فنی و تولید 5 میلیون بچه ماهی سی‌باس برای پرورش در قفس
ـ فناوری تولید چهار نوع بذر هیبرید سبزی و صیفی
ـ کسب فناوری تولید نیمه صنعتی پرو بیوتیک‌های پرکاربرد
ـ تولید یک نژاد ترکیبی ـ تثبیتی و پربازده از گوسفندان بومی با استفاده از فناوری‌های نوین تولید مثلی
ـ تولید آنزیم‌های پرکاربرد در حوزه دام، طیور و آبزیان
ـ معرفی توده‌های برتر در 10 گونه گیاه دارویی دارای اولویت در راستای پهنه‌بندی و توسعه کشت هدفمند گیاهان دارویی
ـ تولید آغازگرها، پروبیوتیک‌ها و فرآورده‌های زیستی مورد نیاز صنایع غذایی و دارویی
ـ تولید ترکیبات با ارزش افزوده از ضایعات کشاورزی و صنایع تبدیلی
ـ اصلاح نژاد و تکثیر شترهای ممتاز شیری به کمک فناوری‌های نوین تولید مثل
ـ تولید جنین منجمد برای اصلاح نژاد گاوهای شیری و گوشتی
ـ سلامت اداری و تعارض منافع
ـ طراحی نظام مدیریت استعدادهای سازمانی
و همچنین به کسب عنوان مختلف در بین دانشمندان درصدی جهان اشاره کرد.
در سال‌های اخیر، جهاددانشگاهی با تکیه بر دانش بومی و نیروی انسانی جوان، چه روندی را در توسعه فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه طی کرده است؟ ارزیابی شما از میزان اثرگذاری این مسیر در سطح ملی و بین‌المللی چیست؟
در سال‌های اخیر، جهاددانشگاهی با اتکا به دانش بومی، نیروی انسانی جوان و رویکردی مسئله‌محور، مسیر توسعه فعالیت‌های پژوهشی و فناورانه را با شتاب بیشتری پیموده است. دستیابی به فناوری‌های پیشرفته، نیازمند روحیه‌ای جسورانه، نوآورانه و پیشروست؛ ویژگی‌هایی که در نسل جوان امروز به‌وضوح دیده می‌شود. ترکیب این سرمایه انسانی با بهره‌گیری از دانش روز و تکیه بر توان داخلی، زمینه حرکت بر لبه فناوری و پاسخگویی به نیازهای کشور را فراهم کرده است. این دستاوردها، علاوه بر اثرگذاری ملموس در داخل کشور، به تدریج در دیگر کشورها نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند، همان‌طور که ما از فناوری‌ها و خدماتی بهره می‌بریم که در نقاط دیگر جهان توسعه یافته‌اند.
جهاددانشگاهی طی این سالها زنجیره پژوهش تا تولید محصول را در حوزه‌های راهبردی همچون سلامت، زیست‌فناوری، درمان ناباروری، سرطان و تجهیزات پزشکی توسعه داده است. تمرکز بر حل مسائل اولویت‌دار، تولید فناوری‌های بومی و عرضه محصولات دانش‌بنیان به بازار از مهم‌ترین دستاوردهای این رویکرد بوده است. در سطح ملی، این تلاش‌ها به ارائه راهکارهای فناورانه برای نیازهای کشور، توسعه خدمات تخصصی و ارتقای دسترسی عادلانه به سلامت منجر شده است. در سطح بین‌المللی نیز برخی محصولات و خدمات، به‌ویژه در حوزه زیست‌شناسی تولیدمثل و درمان ناباروری، وارد بازارهای منطقه‌ای و کشورهای اسلامی شده‌اند. با این حال، برای تقویت جایگاه جهانی، گسترش زیرساخت‌های صادرات فناوری و تعاملات بین‌المللی هدفمند ضروری است.
دانش بومی و نیروی انسانی جوان، دو عامل مکمل در موفقیت‌های پژوهشی جهاددانشگاهی هستند. دانش بومی به پروژه‌ها جهت می‌دهد تا پاسخگوی نیازهای خاص مناطق مختلف کشور باشند و زمینه توسعه فناوری‌های متناسب با شرایط جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی را فراهم کند. در علوم انسانی نیز تلفیق دانش روز با تجربه بومی، نتایج نوآورانه‌ای به همراه داشته است. در این میان، نیروی انسانی جوان با انگیزه، خلاقیت و تسلط بر فناوری‌های نوین، موتور محرکه نوآوری و پیشرفت به شمار می‌رود.
علاوه بر حوزه‌های سلامت و زیست‌فناوری، جهاددانشگاهی در بخش کشاورزی و منابع طبیعی نیز نقش مؤثری ایفا کرده است. تمرکز اصلی در این بخش بر افزایش بهره‌وری آب در کشاورزی برای ارتقای امنیت غذایی پایدار و کاهش ناترازی آب بوده است. از جمله دستاوردهای مهم این حوزه می‌توان به تولید جنین آزمایشگاهی دام‌های پربازده، واکسن‌های آبزیان، بذرهای هیبرید سبزی و صیفی، مواد اولیه صنایع غذایی، پروبیوتیک‌های پرکاربرد، داروهای نوترکیب دامی و آفت‌کش‌های گیاه‌پایه اشاره کرد. هر یک از این فناوری‌ها نقش مهمی در افزایش بهره‌وری، جلوگیری از واردات و صرفه‌جویی ارزی داشته‌اند.
به گفته وزیر جهاد کشاورزی از خط تولید جنین‌های آزمایشگاهی دام‌های پربازده، جهاددانشگاهی به‌عنوان شریک علمی و تحقیقاتی مهم وزارت جهاد کشاورزی، نقشی فعال در پیشبرد اهداف امنیت غذایی پایدار کشور ایفا کرده است.
از تجاری‌سازی به عنوان یکی از حلقه‌های مفقوده در اجرای طرح‌های پژوهشی در کشور یاد می‌شود؛ در جهاددانشگاهی چه برنامهای برای حل این چالش و تجاری‌سازی طرح‌های پژوهشی در نظر گرفته شده است؟ آیا می‌توان گفت این نهاد توانسته حلقه اتصال پژوهش با نیازهای واقعی کشور و جامعه را به درستی برقرار کند؟
یکی از چالش‌های مهم در کشور، فاصله میان پژوهش و تجاری‌سازی نتایج علمی است؛ اما در جهاددانشگاهی برای رفع این مشکل برنامه‌های مشخص و هدفمندی وجود دارد. واقعیت این است که پژوهشگر قرار نیست هم بازاریاب باشد، هم مدیرعامل شرکت، هم تولیدکننده و تأمین‌کننده مواد اولیه. کار اصلی محقق، پاسخ علمی به یک سؤال است و در جهاددانشگاهی تلاش می‌شود این پژوهش‌ها جنبه کاربردی داشته و منجر به تولید محصول شوند. اما فرآیند تجاری‌سازی نیازمند سازوکارهای جداگانه و تخصصی مانند شرکت‌سازی، برندسازی، اخذ مجوزهاست که هر کدام حوزه‌ای تخصصی به حساب می‌آید و نباید تمام این مسئولیت‌ها به پژوهشگر واگذار شود.
اگرچه پژوهش‌های جهاددانشگاهی همگی با هدف پاسخ به نیازهای واقعی کشور و حل مشکلات اساسی در بخش‌های عمومی و صنعت تعریف شده‌اند، اما آمارها نشان می‌دهد نسبت دستیابی به فناوری از پژوهش‌های انجام شده در ایران هنوز پایین‌تر از استانداردهای جهانی است. برای مثال، در آمریکا از هر ۳۰ تا ۵۰ پروژه پژوهشی، یک فناوری به‌دست می‌آید، در اروپا از هر ۵۰ تا ۱۰۰ پروژه، اما در ایران در بهترین حالت، از هر ۸۰۰ پروژه تنها یکی منجر به فناوری می‌شود. در این میان، جهاددانشگاهی عملکرد بهتری داشته و تقریباً از هر ۱۵۰ پژوهش، یکی منجر به فناوری پایدار شده است. علاوه بر این، تعداد طرح‌های منجر به محصول یا خدمات بسیار بیشتر است که اغلب نتایج مطلوبی را به همراه داشته‌اند. البته فرآیند تولید محصول، فراتر از وظایف سازمان تحقیق است و ارتباط مستقیمی با توسعه‌یافتگی اقتصادی کشور دارد.
جهاددانشگاهی با آگاهی از این چالش، در سال‌های اخیر به طور جدی سازوکارهای اتصال پژوهش به بازار را تقویت کرده است. ایجاد مراکز خدمات تخصصی، شرکت‌های دانش‌بنیان، دفاتر انتقال فناوری، صندوق داخلی سرمایه‌گذاری پژوهش و تعامل با نهادهای سیاست‌گذار و بهره‌بردار، از جمله اقداماتی است که انجام شده است.
در حوزه علوم پزشکی، نمونه‌هایی مانند تجاری‌سازی فرآورده‌های نوترکیب، داروهای پیشرفته مبتنی بر سلول‌درمانی، ژن‌درمانی و ویروس‌درمانی، همچنین خدمات فناورانه در تشخیص و درمان، به‌ویژه در زمینه ناباروری، نشان‌دهنده موفقیت جهاددانشگاهی در نزدیک کردن پژوهش به نیازهای واقعی جامعه است. با این حال، برای تداوم این موفقیت‌ها، حمایت‌های مستمر بین‌نهادی و اصلاح ساختارهای مشوق توسعه بازار ضروری است.
جهاددانشگاهی نقش کلیدی در تبدیل دانش به محصول در کشور ایفا کرده و با ایجاد زیرساخت‌های مناسب و ارتباط موثر بین دانشگاه، صنعت و جامعه، یکی از پیشگامان تجاری‌سازی نوآوری به شمار می‌رود.
با وجود این تلاش‌ها، فاصله فعلی هنوز با ظرفیت‌های بالای جهاددانشگاهی همخوانی ندارد و نیازمند تقویت بیشتر است. با توجه به ماهیت مسئله‌محور پژوهش‌های این نهاد و تمرکز بر حل مشکلات واقعی، محصولات متعددی به بازار ارائه شده‌اند، از جمله راه‌اندازی خطوط تولید داروهای گیاهی، جنین‌های آزمایشگاهی دام‌های پربازده، بچه ماهی سی‌باس، غذای زنده آبزیان، آفت‌کش‌ها و داروهای دامی گیاه‌پایه، که همگی نقش مهمی در ارتقای بهره‌وری و تأمین نیازهای کشور دارند.
نقش جهاددانشگاهی را در پیشبرد حکمرانی علمی و تحقق اهداف توسعه دانش بنیان کشور چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در پاسخ به سؤال درباره نقش جهاددانشگاهی در پیشبرد حکمرانی علمی و تحقق اهداف توسعه دانش‌بنیان کشور، می‌توان گفت این نهاد جایگاهی ویژه و اثرگذار دارد.
جهاددانشگاهی با ساختار میان‌رشته‌ای، مأموریت‌محور و چابک خود، به عنوان پلی کارآمد میان دانشگاه، صنعت و دولت عمل می‌کند و نقش فعالی در حکمرانی علمی ایفا می‌کند. این نهاد با تمرکز بر پژوهش‌های مسئله‌محور، توسعه فناوری‌های راهبردی و ارائه خدمات دانش‌بنیان، سهم قابل توجهی در تحقق اهداف اسناد بالادستی کشور، به ویژه در حوزه سلامت، داشته است. به همین دلیل می‌توان گفت جهاددانشگاهی تمرکز اصلی‌اش بر کاربردی نمودن علم و حل مسائل صنعتی از طریق همکاری دانشگاه و صنعت است.
از منظر توسعه دانش‌بنیان، جهاددانشگاهی با ایجاد زنجیره کامل پژوهش تا محصول، تربیت نیروی انسانی فناور و ارائه مدل‌های موفق نهادسازی علمی، زمینه‌ساز تحقق اقتصاد دانش‌بنیان در سطح ملی شده است. همچنین، این نهاد توانسته اعتماد حاکمیت و جامعه را برای ورود به حوزه‌های حساس علمی جلب کند که خود الگویی قابل اتکا برای حکمرانی علمی بومی است.
با این حال، برخی واحدهای استانی جهاددانشگاهی به دلیل کمبود حمایت‌های پشتیبانی، نتایج ملموسی برای مردم نداشته‌اند که این موضوع نیازمند توجه ویژه و استفاده بهتر از ظرفیت‌های مالی و مدیریتی درون‌سازمانی است تا بی‌اعتمادی‌ها برطرف شود.
نقش جهاددانشگاهی در ایران، به عنوان یک نهاد انقلابی و دانش‌بنیان، بسیار چندوجهی است. این نهاد با پیوند دادن دانش و عمل، تولید دانش کاربردی، انتقال فناوری و مشارکت در سیاست‌گذاری، زمینه‌ساز تبدیل ایران به جامعه‌ای دانش‌بنیان است. برای ارتقای تأثیرگذاری، لازم است واحدهای سازمانی نقش راهبردی و فعال‌تری در فرآیندهای برنامه‌ریزی ملی ایفا کند.
پس از بیش از چهار دهه فعالیت، این نهاد ظرفیت‌های عظیمی دارد که هنوز به طور کامل بالفعل نشده است. بازنگری و بازآفرینی فرآیندهای پژوهش و فناوری، توسعه اقتصاد دانش‌بنیان، هدایت دانش‌بنیانی کشور به سمت حل مسائل کلان، تربیت مدیران آینده بر پایه فرهنگ ایرانی-اسلامی و ارتقای حکمرانی خردمندانه از جمله حوزه‌هایی است که جهاددانشگاهی می‌تواند نقش مؤثری در آنها ایفا کند و به توسعه پایدار کشور کمک نماید.
شعار امسال سازمان، «نماد علم، ایمان و تلاش»، دقیقاً جوهره و هویت این نهاد انقلابی را در خود دارد. نهادینه کردن این روحیه در فعالیت‌های علمی و پژوهشی و تبدیل جهاددانشگاهی به الگویی الهام‌بخش برای سایر مراکز علمی، نیازمند مجموعه‌ای از رویکردها و اقدامات هدفمند است که می‌توان آنها را این‌گونه خلاصه کرد:
تاکید بر مجاهدت علمی و ایمان به هدف: جهاد در لغت به معنای تلاش مومنانه و پیگیر است و جهاددانشگاهی به بهترین شکل این مفهوم را در عرصه علم به اجرا گذاشته است. تقویت باور عمیق به اهمیت علم در خدمت مردم و کشور و حفظ امید و انگیزه، اساس این روحیه است.
تمرکز بر حل مسائل واقعی کشور: پژوهش‌ها باید از بُعد مسئله‌محوری و نیازمحوری دنبال شوند؛ یعنی به جای تقلید صرف از روندهای جهانی، تحقیق و فناوری باید دقیقاً پاسخگوی چالش‌های بومی و واقعی جامعه باشد.
حمایت از پژوهش‌های بلندمدت و پرریسک: فرهنگ تلاش مستمر و مجاهدت علمی با پذیرش ریسک و حمایت از پروژه‌های نوآورانه که ممکن است در کوتاه‌مدت بازده اقتصادی نداشته باشند، باید تقویت شود. این موضوع بستر پیشرفت‌های بزرگ را فراهم می‌کند.
الگوسازی و برجسته‌سازی دستاوردها: معرفی نمونه‌های موفق این نهاد در تولید فناوری‌های بومی، ورود به حوزه‌های حساس و غلبه بر تحریم‌ها با تکیه بر دانش داخلی، می‌تواند الهام‌بخش سایر مراکز علمی و پژوهشی باشد.
ترویج جوان‌گرایی و بهره‌گیری از انرژی نیروی انسانی جوان: بقاء و پویایی سازمان در گرو حفظ روحیه جوان‌محوری و به‌کارگیری نیروی جوان، خلاق و پرتلاش است. جوانان موتور محرکه نوآوری و تحول‌اند.
حفظ استقلال و ماهیت جهادی نهاد: جلوگیری از تبدیل شدن به یک سازمان بوروکراتیک و دیوان‌سالار که با ذات جهادی ناسازگار است، برای حفظ کارآمدی و اثرگذاری لازم است.
ایجاد فضای همکاری و تعامل مستمر با سایر نهادهای علمی و سیاست‌گذار: تقویت شبکه همکاری‌ها و تبادل دانش و تجربه باعث می‌شود جهاددانشگاهی نه‌تنها الگویی موفق باشد، بلکه فرهنگ مسئله‌محوری و تلاش انقلابی در نظام علمی کشور نهادینه شود.
در مجموع، با تداوم ایمان، تلاش خستگی‌ناپذیر و توجه به علم کاربردی و مسئله‌محور، جهاددانشگاهی می‌تواند همچنان چراغ راهی برای دیگر مراکز علمی باشد و نقشی کلیدی در پیشرفت علمی، فناوری و توسعه کشور ایفا کند. این مسیر، نمونه‌ای روشن از تحقق شعار «نماد علم، ایمان و تلاش» است.
آینده حوزه پژوهش و فناوری در جهاددانشگاهی را چگونه می‌بینید؟ برای ارتقای جایگاه این نهاد در عرصه تولید علم، فناوری و پاسخ به نیازهای راهبردی کشور، چه برنامه ها یا پیشنهادهایی دارید؟
آینده پژوهش و فناوری در جهاددانشگاهی بسیار روشن و امیدوارکننده است. این نهاد به دلیل برخورداری از زیرساخت‌های مناسب، تجربیات موفق در توسعه فناوری‌های بومی و اتکا بر نیروی انسانی جوان و متعهد، ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به بازوی علمی و فناورانه اصلی کشور دارد. اما برای رسیدن به این هدف مهم، ضروری است تمرکز خود را بر پروژه‌های کلان و مسئله‌محور قرار دهد و از پراکندگی فعالیت‌ها و موازی‌کاری جلوگیری کند، زیرا منابع محدود و نیازهای کشور گسترده است.
اولویت‌بندی دقیق نیازهای فناورانه کشور، به‌ویژه در حوزه‌هایی که امکان کسب و بومی‌سازی سریع فناوری وجود دارد، باید مدنظر قرار گیرد تا با هم‌افزایی علمی و فنی، سرعت پیشرفت افزایش یابد. علاوه بر این، تقویت تعاملات با نهادهای تصمیم‌ساز و سیاست‌گذار کشور، توسعه مسیرهای تجاری‌سازی فناوری و ایجاد شبکه‌های علمی و فناورانه برای همکاری بهتر میان پژوهشگران و صنایع، از برنامه‌های کلیدی برای ارتقا جایگاه جهاددانشگاهی است.
همچنین، توجه ویژه به تربیت نیروی انسانی متخصص و حفظ انگیزه و تعهد آنها، همراه با استفاده از همکاری‌های بین‌المللی هدفمند، می‌تواند زمینه رشد و توسعه این نهاد را بیش از پیش فراهم آورد. در مجموع، با سیاست‌گذاری هوشمندانه، تمرکز بر حل مسائل راهبردی کشور و به‌کارگیری ظرفیت‌های موجود، این نهاد انقلاب اسلامی، می‌تواند نقش مؤثری در تحقق اهداف توسعه دانش‌بنیان ایران ایفا کند.
نظر شما :