اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) برگزار کرد؛
رویکرد جنسیت‌محور در سیاستگذاریهای بحران در ایران
به گزارش روابط عمومی جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س)، چهلمین پیش‌نشست تخصصی همایش ملی حقوق ملت و آزادی‌های مشروع در منظومه فکری آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله‌العالی) با عنوان "رویکرد جنسیت‌محور در سیاستگذاریهای بحران در ایران"، با سخنرانی فهیمه فرهمندپور، دبیر ستاد زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی؛ زهرا آل‌اسحاق، استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س) و مهری‌سادات موسوی، استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی و معاونت اسبق سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور دوشنبه 16 تیرماه 1404 توسط اندیشکده بانوان جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) برگزار شد.
در ابتدای این نشست زهرا نقی‌زاده رییس جهاد دانشگاهی واحد الزهرا(س) ضمن عرض تسلیت به مناسبت شهادت سالار شهیدان و یاران باوفای ایشان و همچنین عرض خیر مقدم خدمت مهمانان گرانقدر خلاصه‌ای از اقدامات انجام شده در این اندیشکده ارایه نمود و سپس عنوان کرد: رهبر معظم انقلاب حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله‌العالی) در یکی از سخنرانی‌های خود عنوان کرده‌اد که دولت آمریکا، مجموعه‌ای با اسم گروه بحران درست کرده است؛ با ماموریت بحران‌سازی در کشور‌ها از جمله ایران. این گروه به دنبال آن است تا نقاطی را که در کشور بنظر آنها موجب ایجاد بحران می‌شود، تحریک کند. آنها با فکر و مطالعه به این نتیجه رسیدند که در ایران چند نقطه بحران‌ساز وجود دارد: اختلافات قومی، تفاوت‌های مذهبی و مساله جنسیت و زن که باید این‌ها را برای بحران‌سازی تحریک کرد. بر این اساس اندیشکده بانوان ذیل کارگروه سلامت اجتماعی، و بر اساس تاکید مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) در این پیش‌نشست به اهمیت توجه به زنان در سیاستگذاریهای پیشینی و پسینی بحران خواهد پرداخت.
وی افزود: در گفتمان اسلامی، زن تنها یک عنصر عاطفی نیست بلکه می‌تواند مجاهد، مدیر و کنشگر سیاسی باشد. رهبر معظم انقلاب(مدظله‌العالی) فرموده‌اند: زن مسلمان، باید فعال، هوشمند و آگاه در متن جامعه بوده و باید در تمامی عرصه‌هایی که با شأن، کرامت و طبیعت او همخوان است، مشارکتی فعال، مؤثر و معنادار داشته باشد. نمونه بارز، نقش حضرت زینب(س) در قیام عاشورا است که نه تنها راوی نهضت، بلکه بازیگر سیاسی و رسانه‌ای پساواقعه بود.
لزوم توجه به همه آحاد جامعه در یک نظام ارزشی مبتنی بر مشارکت مردمی و سرمایه اجتماعی
رئیس جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) در ادامه تاکید کرد: نگاه به زن به عنوان کنشگری دارای عاملیت، باید در سیاستگذاریهای بحران در سطح کلان نهادینه شود. در یک نظام ارزشی که بر مشارکت مردمی و سرمایه اجتماعی تأکید دارد، نادیده‌گرفتن نیمی از جامعه در روایت‌های ملی، شکافی ناپیدا اما عمیق ایجاد می‌کند. وقتی زنان تنها به‌عنوان عددی از شهدا بازنمایی می‌شوند، عملا مشارکت آنها در مقاومت، همبستگی اجتماعی، امداد و بازسازی نادیده گرفته می‌شود که این نشست تلاش دارد راهبردهایی سیاستی برای آن استخراج نماید.
پس از ایشان فهیمه فرهمندپور دبیر ستاد زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی به ایراد سخنرانی پرداخت. وی ضمن تشکر از جهاددانشگاهی واحد الزهرا(س) که با شورا همکاری داشته است تاکید کرد: در جنگ 12 روزه رژیم غاصب صهیونیستی بر علیه کشور عزیز ما، ایران همزمان درگیر جنگ میدانی و جنگ شناختی بوده است؛ در این مدت نیاز بود که تعلقات، گرایش‌ها و افکار مردم همزمان برای مقابله با بحران‌ها آماده شوند. کار رصدی قرارگاه جنگ شناختی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی نشان داد که چطور همزمان با موشکی که اصابت می‌کند ادراک، احساسات، علایق و ترس مردم هم متاثر می‌شود. ما در پی آن بودیم که بدانیم در این مدت، خانواده‌ها چه جنس نگرانی‌هایی دارند و این قرارگاه باید روی چه مواردی حساس باشد.
رصد شناختی؛ گام اول در سیاستگذاریهای بحران
وی افزود: باید به این توجه شود که مثلا برخی مردم نگرانی شغلی، معیشتی، ارزاق و امثالهم دارند و برخی دیگر ارزش‌های ملی در صدر دغدغه‌هایشان قرار دارد که باعث می‌شود هر گروه یک جور مواجهه داشته باشند. این قرارگاه باید آمادگی مواجهه را برای همه این گروه‌ها فراهم کند. در این حوزه باید تولید محتوای سریع و مناسب وجود داشته باشد. اگر نقطه ضعفی در درک میدان وجود دارد باید سریعا رفع ابهام شود و همچنین مطالعات ما نشان داد که نه فقط بر رسانه ملی که باید بر شبکه پوشش‌دهنده مردمی هم در این حوزه اتکا کرد. در این چند هفته در قرارگاه جنگ شناختی این اقدامات انجام شد و این اهداف مدنظر بود.
فرهمندپور به‌عنوان یک متخصص در حوزه تاریخ اسلام ضمن تاکید بر اینکه هیچ الگوی ثابت و واحدی در ساحت تاریخ اسلام وجود ندارد گفت: تمرکز بر واقعه عاشورا نباید این گونه باشد که فقط مردان می‌جنگیدند و زنان فقط حمایت می‌کردند. به‌طور مثال، در زمان قبل از عاشورا، حضرت زهرا(س) می‌خروشد، می‌جنگد، حماسه‌سازی می‌کند و به شهادت می‌رسد اما حضرت علی(ع) می‌ماند و میراث را انتقال می‌دهد. این یعنی بیشترین سرمایه‌گذاری باید برای پرورش و تربیت آدم‌هایی باشد که بتوانند متناسب با موقعیت، درست‌ترین تصمیم را بگیرند. دقیقا مانند اینکه امام حسن(ع) سال‌هایی را ابتدا وارد میدان رزم می‌شوند و سپس صلح می‌کنند و امام حسین(ع) پس از سال‌ها حفظ نظم، وارد میدان جنگ می‌شوند. همین تنوع الگوها است که باید در نظر گرفته شود و لازمه آن این است که در ابتدا باید شناخت آدم‌ها را در نظر بگیریم.
دبیر ستاد زنان و خانواده شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه بیانات خود ضمن اشاره به اهمیت و به جا بودن موضوع این پیش‌نشست تاکید کرد: در رابطه با عنوان دقیق این جلسه، تاکید کرد که رویکرد جنسیتی باید حتما وجود داشته باشد؛ این موضوع کاملا مشخص و بدیهی هست. اما نباید از نظر دور داشت که یک نکته مهم در عنوان این نشست در نظر گرفته نشده است. گاهی مدیریت بحران و ظرفیت‌های در اختیار مدیریت بحران فقط در دسترس نظام‌های حاکمیتی است. مثلا گاهی دولت‌ها تنها بازیگر اصلی مدیریت بحران در نظر گرفت می‌شوند که خدا رو شکر در ایران سال‌ها جمهوری اسلامی ایران از این ضعف عبور کرده است. ما الان در این نقطه هستیم که مدیریت بحران باید مردم‌پایه باشد.
سیاست‌های کلی خانواده؛ اولی بر هر سیاستگذاری
وی بیان داشت: اما خطای شناختی این موضوع این است که اگرچه چرخش از بدنه حکومتی به ظرفیت مردمی بسیار مهم است اما راهبرد در این چرخش درست نبوده است. زیرا وقتی می‌گوییم در حالت مردم‌پایه سیاسگذاری‌ها بهتر است، باید به سیاست‌های کلی خانواده ابلاغی مقام معظم رهبری(مدظله‌العالی) توجه شود؛ این سیاست‌ها چون کلان هستند باید بر همه چیز اولی باشند. در بند دوم سیاست‌های کلی خانواده، بر محور قرار گرفتن خانواده در قوانین و مقررات، برنامه‌ها، سیاست‌های اجرایی و تمام نظامات آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی تاکید شده است.
سیاستگذاری خانواده‌محور نه لزوما جنسیت‌محور
دبیر ستاد زنان و خانواده ضمن تاکید بر لزوم محور قرار گرفتن خانواده در این بند اذعان کرد: ما وقتی می‌گوییم مردمی‌سازی، به‌طورمثال به نهادهای مردمی تاکید می‌کنیم. در واقع ساختارهای اجتماعی مبنای چرخش از دولت به مردم قرار گرفته است. این درحالی است که ما باید مشارکت خانواده‌ها را در سیاستگذاری در نظر بگیریم. چرا که خانواده‌ها واحد تمدن‌ساز بوده و زنان در بستر خانواده است که می‌توانند کاربردی باشند. برای حساس کردن مردم باید از خانواده شروع کرد. آموزش، آگاه‌سازی، مسئولیت بخشی و توانمندسازی باید از خانواده‌ها شروع شود. در نتیجه دقیق‌تر است که بگوییم سیاستگذاری باید خانواده‌محور باشد نه لزوما جنسیت‌محور. این به این معنی نیست که جنسیت‌محور بودن در تعارض با خانواده‌محوری است. هر جا زن باید دیده شود، باید او را ارجح دانست چه در نقش‌آفرینی و چه در توانمندسازی. اما در این مورد خاص، برای مدیریت بحران باید خانواده را طبق بند دوم سیاست‌های ابلاغی در اولویت دانست تا مردم بتوانند در ساحت مدیریت بحران به دولت کمک کنند؛ نباید خارج از چارچوب خانواده و در ساحت نهادهای اجتماعی در نظر گرفته شوند. آن‌گاه خواهید دید که ظرفیت عظیمی در این حوزه تولید خواهد شد.
فرهمندپور در نهایت تاکید کرد: اگر خانواده رشد داده شود، خود خانواده توزیع جنسیتی را به عهده گرفته و بحران را مدیریت می‌کند. این خانواده است که باید مشکل جامعه را حل کند؛ نه اینکه دولت و حاکمیت مشکل خانواده را حل نماید. خانواده‌ها مشکل نیستند، خانواده‌ها راه‌حل هستند.
در ادامه نشست، زهرا آل‌اسحاق، استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا(س) با رویکردی متفاوت به مسئله جنسیت در سیاستگذاریهای بحران پرداخته و عنوان کرد: مستندات نشان می‌دهد که هنوز بر سر اینکه آیا واقعا جنسیت باید در قانون‌گذاری در نظر گرفته شود یا خیر هنوز اتفاق نظر وجود ندارد. زنان و مردان از نظر جسمی با هم متفاوتند در نتیجه از نظر روحیه نیز با هم تفاوت‌هایی دارند اما از نظر روحی با هم تفاوت ندارند. این نکته باید حتما در قوانین لحاظ شوند. قوانین حتما باید جنسیت را در نظر بگیرند زیرا در غیر این صورت این مسئله عین بی‌عدالتی است. تساوی حقوق واجب است اما این به معنی تشابه نیست.
تفاوت‌ها و شباهت‌ها در جنسیت، روح و روحیه؛ مبنای قانون‌گذاری
وی افزود: به طور خاص در مسئله مدیریت بحران، جایگاه ویژه زنان باید در نظر گرفته شود. مادران به عنوان رکن خانواده باید آموزش‌های مخصوص به خود را داشته باشند. اهمیت زنان تا آنجا است که حتی در دوره‌ای مطرح شد که باید وزارت خانواده داشته باشیم که نشان از اهمیت خانواده است. اما به جهت تأثیرگذاری و ویژگی‌های خاصی که زنان دارند توجه ویژه به زنان واجب است. زنان همان قدر که نیاز به تحت حفاظت بودن دارند نیاز به تاثیرگذار بودن هم دارند. در نتیجه آموزش‌های زنان باید متفاوت باشند. به طور خاص در بحث جنگ، باید شبکه‌های خاصی برای زنان تشکیل شود مثل نهضت‌های مادران که در سطح شهر راه‌اندازی شده‌اند که می‌توانند کنش‌های اجتماعی بعدی را مدیریت کنند. از جمله راهکارهای موثر در این حوزه آموزش جداگانه و مختص به زنان، راه‌اندازی خبرگزاری‌های ویژه و تشکیل شبکه‌های خاص زنان است.
عدم توجه به جنسیت در قانون مدیریت بحران
در انتها این استاد دانشگاه افزود: قانون شرع مقدس ما به خوبی تفاوت‌های جنسیتی را لحاظ کرده؛ مثل حقوق و تکالیفی که بر عهده زنان و مردان است. این تفاوت ناشی از خلقت متفاوت انسان است و این مسئله باید در قوانین و سیاستگذاری‌ها نیز رعایت شود. در قانون مدیریت بحران مصوب سال ۱۳۹۸ عناوین کلی وجود دارد اما جنسیت ذکر نشده؛ شاید ذیل برخی بندها آیین‌نامه‌های آتی پیش‌بینی شده باشند اما در عمل این آیین‌نامه‌ها یا تدوین نشده‌اند یا اصلا به جنسیت توجه نکرده‌اند.
در نهایت مهری‌سادات موسوی، استادیار و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی و معاون اسبق سلامت اجتماعی سازمان بهزیستی کشور از منظر اجتماعی به موضوع نگاه کرده و بیان داشت: در مواقع بحران معمولا خدماتی که به افراد در منطقه بحران زده داده می‌شود، به صورت عمده توزیع می‌شود و در نتیجه این ارایه خدمات بدون توجه به عمق مشکل و صدمه وارد شده است. این در حالی است که در حوزه بحران باید حتما به سطح آسیب‌دیدگی پس از بحران توجه شود.
لزوم گریز از سیاستگذاریهای کورجنسیتی
وی ضمن تاکید بر این نکته که خشونت‌های علیه زنان در مواقع بحران بسیار بیشتر است افزود: نیازهای بهداشتی زنان خاص است. پس شرایط زنان در بحران متفاوت است. در این حوزه این مشکلات در فرهنگ‌های مختلف هم فرق دارد. مثلا زنان در ایران حجب و حیای بیشتری برای گرفتن بسته‌های بهداشتی مخصوص به خود دارند؛ خصوصا در محیط‌های کوچک‌تر. اگر سیاستگذاریهای کورجنسیتی در بحران داشته باشیم، افراد دچار چالش‌های عدیده‌ای می‌شوند. چه در بحران‌های طبیعی غیرقابل پیش‌بینی که دستگاه‌های امدادی نقش اصلی را دارند چه در بحران‌هایی که دستگاه‌های سیاسی-امنیتی اولی هستند.
موسوی ضمن تاکید بر اینکه لازم است از ظرفیت چند بعدی زنان در بحران استفاده نمود در ادامه سخنان خود افزود: زنان در مواقع بحران در میدان نقش پررنگی دارند. آنها نقش پرستاری، امدادگری، تبلیغات و روحیه‌بخشی را دارند و می‌تواند در راستای آگاهی‌بخشی و روشنگری در عرصه‌های رسانه‌ای، هنری و علمی نقش ایفا کنند. اگرچه این نقش به شرطی است که زنان از پیش توانمند شده باشند.
نقش زنان در میدان و پشتیبانی در مواقع بحران
این استاد دانشگاه افزود: نقش دیگر زنان که غالبا خودجوش هم هست پشتیبانی است؛ خصوصا در زمانی که سرپرست خانوار از بین برود. توانمندی زنان در این نقش هم بسیار مهم است. در این حوزه حفظ ساختارهای اجتماعی توسط زنان مهم است. زیرا اگر زنان آمادگی لازم را نداشته باشند ما با فروپاشی اجتماعی مواجه می‌شویم. مهم‌ترین این ساختارها بحث مذهب، ساختارهای محلی، قومی-عشیره‌ای، ساختارهای مجازی، ساختارهای حمایتی و از این قبیل است. زنان وظیفه اصلی حفظ این ساختارها را دارند و برای این کار زنان باید آموزش داده شده باشند تا بتوانند این ساختارها را حفظ کنند.
وی همچنین تاکید کرد: سیاستگذاریهای مبتنی بر جنسیت در بحران‌ها باید دو اصل مهم را در نظر بگیرند. ابتدا اصل کرامت‌محوری و حفظ شأن و منزلت زن مسلمان مثل طراحی پناهگاه‌های جنسیتی با رعایت حریم شرعی و متناسب‌سازی خدمات پزشکی، بهداشتی و امنیتی ویژه زنان و متناسب با ویژگی فرهنگی است و دوم اصل پذیرش نقش‌آفرینی زنان در شرایط بحرانی همچون نقش‌های حمایتی- مراقبتی، نقش‌های فعال اجتماعی و نقش‌های اقتصادی مقاومتی که درباره آن صحبت شد.
در نهایت موسوی عنوان کرد: سیاستگذاری جنسیت‌محور لازم است نسبت به بحران پیشینی باشد و سه سطح حمایت از قربانیان و آسیب‌دیدگان، تقویت عاملیت زنان و بهره‌گیری از سرمایه اجتماعی آنان را پوشش دهد. ما دستگاه‌های متولی زیادی در حوزه آموزش داریم اما خیلی از مردم از این آموزش‌ها بی‌بهره می‌شوند زیرا قبل از ارایه آموزش مطالعه و هدف‌گیری انجام نمی‌شود و جامعه هدف مطالعه نمی‌شود. همچنین روایت‌های بحران‌ها غالبا مردمحور است و روایت زنان معمولا شنیده نشده و در نتیجه کاربرد کافی ندارد.
نظر شما :