ثبت ۱۴ اختراع و ۱۸ ژن توسط پژوهشگران جهاددانشگاهی/ پیشرفت قابل توجه ۴۱ طرح فناورانه این نهاد با وجود تحریم‌ها

پژوهش و فناوری از حوزه‌های پراهمیت در جهاددانشگاهی به شمار می‌رود و این نهاد همواره سعی کرده است تا تولید فناوری‌هایی که برای حل مشکلات کشور ضروری هستند را جزء اولویتهای اصلی خود قرار دهد. موضوعی که مخصوصاً در چند سال گذشته با اجرای 41 طرح فناورانه با باور توان ایرانی با سرعت بیشتری در دستورکار این نهاد قرار گرفته است.
در همین راستا و برای رسیدن به این هدف معاونت پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی شناسایی نیاز کشور به فناوری‌های روز دنیا و بومی‌سازی دانش فنی طراحی و ساخت و تولید این فناوری‌ها در جهاددانشگاهی و تعریف طرح‌های فناورانه با نگاه تقاضامحور و بر اساس نیازهای فناورانه صنایع کشور در دستور کار خود قرار داده است.
در آستانه 16 مردادماه،چهل و یکمین سالگرد تشکیل جهاددانشگاهی با دکتر محمدرضا پورعابدی معاون پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی به گفت وگو نشستیم تا با برنامه‌های این معاونت بیشتر آشنا شویم.
 

در حال حاضر چه تعداد پژوهشگر در گروه‌های پژوهشی و مراکز خدمات تخصصی حوزه پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی مشغول فعالیت هستند؟

بر اساس اطلاعات اداره کل منابع انسانی معاونت پشتیبانی و توسعه منابع جهاددانشگاهی، حوزه پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی، دارای دو هزار و 429 نفر نیروی انسانی بوده که 465 نفر آن‌ها عضو هیات علمی و مابقی (1964 نفر) عضو غیر هیات علمی است. 

 از میان اعضای شاغل در حوزه پژوهش و فناوری تعداد پژوهشگران هزار و330 نفر (465 نفر اعضای هیات علمی و 865 نفر اعضای غیر هیأت علمی) هستند که از مجموع این تعداد پژوهشگر 673 نفر در گروه‌های پژوهشی، 357 نفر در مراکز خدمات تخصصی و 300 نفر در حوزه‌های ستادی و مدیریتی فعال هستند.
همچنین هزار و 99 نفر نیز به‌عنوان اعضای پشتیبان پژوهشگران در حوزه پژوهش و فناوری جهاددانشگاهی فعالیت می‌کنند.

 رشد و توسعه تحقیقات جهاددانشگاهی به‌ویژه در یک سال گذشته چگونه بوده است؟
جهاددانشگاهی در مسیر اجرای برنامه‌های خود طی سال 1399 فعالیت‌های گوناگونی را به انجام رسانده است. پژوهشگران این نهاد موفق شدند اجرای 590 طرح تحقیقاتی را آغاز کنند و مراحل اجرای 610 طرح را به پایان رسانده‌اند. 

پژوهشگران این نهاد در این مدت، نتایج تحقیقات خود را به‌عنوان مقاله و کتاب در مجلات و مجامع معتبر علمی داخلی و خارجی منتشر کرده‌اند. درمجموع 1150 مقاله را در مجلات معتبر علمی – پژوهشی داخلی و خارجی به چاپ رسیده و 950 مقاله را در سمینارهای علمی داخلی و خارجی ( به‌صورت شفاهی و پوستر) ارایه داده‌ و 65 کتاب حاصل از نتایج تحقیقات علمی و پژوهشی را منتشر کرده‌اند.
در سال 1399 پژوهشگران این نهاد موفق شدند تعداد 32 اختراع (14اختراع و 18 ژن) را به ثبت رسانند. 

با توجه به حمایت‌های مقام معظم رهبری و مساعدت‌های مجلس و دولت در دو سال گذشته اجرای بیش از 40 طرح فناورانه به جهاددانشگاهی واگذارشده است، تاکنون چه تعداد از این طرح‌ها به بهره‌برداری رسیده و وضعیت سایر طرح‌ها چگونه است؟

طرح‌های فناورانه جهاددانشگاهی از سال 98 با 31 طرح آغاز شد و در سال 99 به 48 طرح افزایش یافت. متأسفانه به دلیل مشکلات ارزی و مالی از تعداد 17 طرح افزوده‌شده 7 طرح آغاز نشد، یک طرح به‌طور کامل خاتمه یافته و این سبد پروژه در حال حاضر با 41 طرح در حال انجام است که از این تعداد 13 طرح بالای 80 درصد پیشرفت داشته است. 

با توجه به تحریم¬های ظالمانه با قدری تأخیر مواجه شده‌ایم، لیکن متخصصان جهاددانشگاهی علی‌رغم مشکلات، با بومی‌سازی و در مواقع خاص، با مدیریت تحریم‌ها توانستند اجرای طرح‌ها را با پیشرفت قابل‌توجهی پیگیری کنند.

این 41 پروژه فناورانه در حوزه‌های فنی و مهندسی (23 طرح)، علوم پزشکی (9 طرح)، کشاورزی و منابع طبیعی (9 طرح) درحال اجرا می باشد که وضعیت پیشرفت و دستاوردهای برخی از این طرح ها به‌صورت خلاصه به شرح زیر است:

•    در حوزه فنی و مهندسی و علوم پایه طرح "طراحی و ساخت سیستم رانش یک رام قطار 7 واگنه مترو"  تکمیل و با موفقیت در حضور ریاست محترم جمهور در فروردین 1400  رونمائی گردید. 

•    "ساخت موتورهای هیدرولیکی درون‌چاهی حفاری سایزهای 8/1-2 اینچ و 4/3-6 اینچ" به مرحله نهایی رسیده که تا دو  ماه آینده تست نهائی انجام و آماده تولید در مقیاس انبوه می‌باشیم.
•    "تولید 10 ماده شیمیائی پرمصرف" که در صنعت نفت و گاز کاربرد زیادی دارند نیز بالای  90% پیشرفت داشته است.
•    در "ساخت و تولید مته‌های حفاری PDC" نیز نمونه نیمه‌صنعتی تکمیل و منتظر تست میدانی می‌باشد.
•    "ساخت نمونه نیمه‌صنعتی کریستالیزاتور" که در صنایع فولاد و ریخته‌گری اهمیت بسیاری دارد نیز با موفقیت توسط شرکت فولاد مبارکه اصفهان تست و خوشبختانه مورد رضایت کامل کارفرما قرار گرفت.
•    "استحصال نیکل و کبالت از منابع معدنی کشور"  نیز 85% پیشرفت داشته که با اجرای آن  صنایع فولاد به صنایع آلیاژی، صنایع دفاعی و پتروشیمی کشور از آن بهره می‌برند.
•    "مدیای منسوج فیلتر هوا“، بومی‌سازی فناوری انجام و ماشین آلات مربوطه خریداری و نخستین نمونه از محصول در شرف تولید است.
•    "سیستم کنترل دور موتور 15مگاوات ولتاژ متوسط" : طراحی و تامین تجهیزات آن انجام‌گرفته و بیش از 80% پیشرفت داشته است.
•    "ساخت واحد قابل‌حمل تولید نشاسته حفاری باقابلیت تحمل دمایی زیاد" نیز بیش از 90% پیشرفت داشته و توانسته‌ایم تائیدیه پژوهشگاه صنعت نفت را دریافت نماییم و در حال راه‌اندازی خط تولید با ظرفیت تولید 1000 تن در سال در استان اردبیل می‌باشیم.
•    طراحی و ساخت پمپ‌های درون‌چاهی ESP برای ازدیاد برداشت از مخازن نفت و گاز با پیشرفت قابل‌ملاحظه تا پایان سال 1400 به بهره‌برداری می‌رسد.

•    در حوزه علوم پزشکی طرح "کسب دانش فنی و تولید کیت انجماد و ذوب جنین و محلول شستشو" 100% تکمیل شد و این محصول هم‌اینک مراحل تائید وزارت بهداشت را طی می‌کند.
•    پروژه "زخم پوش" که باهدف دستیابی به فناوری 4 نوع زخم پوش برای استفاده در کشور انجام می‌شود نیز به‌خوبی پیش رفته و نمونه‌های اولیه زخم پوش فومی و هیدروفایبر موفق به اخذ موافقت اصولی از سازمان تجهیزات پزشکی گشته است و محصول آلژینات نیز اولین نمونه با موفقیت تولیدشده است و در حال اخذ تائیدیه از مراجع ذیصلاح می‌باشد.
•    "کیت حساسیت به شیمی‌درمانی" برای کاهش هزینه‌های درمانی سرطان، نمونه‌های ساخته‌شده با مشکلات زیاد برای تست موازی به خارج از کشور ارسال‌شده است که دارای نتایج مثبتی بوده است. 
•    در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی طرح "تولید جنین منجمد نژاد برتر گاوهای گوشتی و شیری" 100% انجام و با مشارکت سازمان اوقاف و امور خیریه و با تشکیل شرکت مشترک به بهره‌برداری تجاری رسیده است . 
•    "تولید فرمون مبارزه با آفت کرم خراط در درختان آلو، زیتون و گردو" نیز به مرحله تکمیل رسیده و تستهای مزرعه با موفقیت طی شده و در حال اخذ مجوز از وزارت جهاد کشاورزی برای تولید انبوه است
•    "تولید چهار نوع بذر هیبرید سبزی و صیفی" مراحل آن با موفقیت در حال طی شدن است و نمونه‌های بذر کاهو شامل هشت رقم بذر هیبرید در مراحل نهائی است . 5000 مترمربع گلخانه ساخته‌شده و به بهره‌برداری رسیده است و فاز دوم نیز به مساحت 5000 مترمربع در دست اجرا  و تکمیل است. بذور کاهو در مرحله ثبت رقم از مراجع مرتبط است.
•    "5 نوع آفت‌کش گیاهی" به‌طور کامل مراحل فرمولاسیون و ساخت نیمه‌صنعتی انجام و تستهای آن نیز با موفقیت انجام‌شده است. تست¬های آزمایشگاهی و مزرعه‌ای آن نیز با موفقیت انجام‌شده و در حال ثبت در سازمان حفظ نباتات است.
•    در طرح "فرمولاسیون و تولید داروهای طبیعی جایگزین آنتی‌بیوتیک‌ها در صنعت طیور" نیز 5 دارو با منشاء گیاهی برای کنترل بیماری‌های شایع در صنعت طیور فرموله شده  و تستهای آزمایشگاهی را گذرانده و در مرحله ثبت در سازمان دامپزشکی کشور است. خط تولید و کارخانه تولید این داروها به همراه آفت‌کش‌های گیاهی در شهرک چهار بیشه شهرستان گچساران با حدود 70 درصد پیشرفت در حال اجرا است. 

اجرای این طرح‌های فناورانه و دیگر پروژه‌ها در جهاددانشگاهی به چه میزان توانسته در قطع وابستگی کشور و ارزآوری مؤثر باشد؟

سیاست جهاددانشگاهی در تعریف و اجرای طرح‌های فناورانه و همکاری و انعقاد قرارداد با سازمان‌ها و دستگاه‌های مختلف، قطع وابستگی کشور به شرکت‌ها و سازندگان خارجی در طراحی، ساخت و تولید برخی از فناوری‌ها و تجهیزات استراتژیک صنایع گوناگون و پراهمیت و همچنین جلوگیری از خروج ارز و ایجاد اشتغال بوده است. بر اساس این ویژگی اصلی همه طرح¬های تعریف‌شده در قالب طرح¬های فناورانه و یا قراردادهای منعقده شده با سازمان¬ها و دستگاه¬های مختلف به‌گونه‌ای توسط جهاددانشگاهی اجرا می‌شوند که بتوانند نسبت به تحقق موارد ذکرشده عمل کنند. 

در حوزه فنی و مهندسی و علوم پایه جهاددانشگاهی به‌عنوان‌مثال می‌توان طرح فناورانه "ساخت سیستم رانش یک رام قطار هفت واگنه مترو" که در قالب قراردادی با شهرداری تهران، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام شد را نام برد. حدود 30 درصد قیمت یک رام قطار مربوط به مجموعه سیستم رانش است. در ساخت مجموعه اول آن در حدود 150 هزار یورو صرفه‌جویی ارزی حاصل‌شده که در صورت تجاری‌سازی طرح تا حدود 250،000 یورو صرفه‌جویی ارزی برای هر مجموعه نیز قابل‌دسترسی است. 

طرح فناورانه دیگر که ساخت و مونتاژ آن در مراحل پایانی قرار دارد، طرح "ساخت موتورهای هیدرولیکی درون‌چاهی حفاری سایزهای  8/1-2 و 4/3-6 اینچ" بوده که با بومی‌سازی و تجاری شدن طرح و با در نظر گرفتن نیاز سالانه شرکت‌های حفاری و بهره‌بردار در حدود 15000 دلار برای هر مجموعه از این دو سایز برای کشور صرفه‌جویی ارزی حاصل خواهد شد. 

پروژه بعدی "طراحی و ساخت واحد تولید نشاسته حفاری باقابلیت تحمل دمایی زیاد" است که با توجه به نیاز سالیانه کشور به نشاسته حفاری که برابر 4000 تن در سال برآورد می‌شود، با راه‌اندازی خط تولید آن توسط این نهاد با ظرفیت 1000 تن در سال در حدود 1 میلیون دلار صرفه‌جویی ارزی در سال برای کشور ایجاد خواهد شد. 

این نکته قابل اشاره است که سایر طرح‌های فناورانه در حال اجرا توسط زیرمجموعه‌های جهاددانشگاهی نیز همانند طرح‌های فوق‌الذکر صرفه‌جویی ارزی قابل‌ملاحظه‌ای نیز برای کشور به ارمغان خواهند آورد مانند طرح "تولید بخشی از مواد شیمیایی پرمصرف صنعت نفت و گاز شامل مواد ضدخوردگی، ضدکف، پلی الکترولایت، دمولسیفایر معکوس و ..." (حدود 15 میلیون دلار در سال)، "ساخت و تولید مته‌های حفاری PDC" (16000 دلار برای هر مته و 4 میلیون دلار برای تأمین نیاز سالیانه کشور)، " طراحی و ساخت " سیستم کنترل دور موتور 15 مگاوات ولتاز متوسط" (1 میلیون یورو برای هر درایو 15 مگاوات)، و "تولید کرین اکتیو از قیر طبیعی" ( 700.000 دلار) .

در حوزه علوم پزشکی نیز جهاددانشگاهی فناوری‌های ارزشمندی را به نتیجه رسانده است. به‌طور مثال در دهه شصت و هفتاد میلادی با توجه شیوع بالای ناباروری در کشور بسیاری از بیماران مجبور به خروج از کشور برای دریافت خدمات فوق تخصصی درمان ناباروری بوده‌اند. این مساله با توجه به ارزش‌های فرهنگی و اسلامی و نیز خروج ارز از کشور تبعات متعددی برای زوجین داشته است. در حال حاضر، جهاددانشگاهی توانسته است با راه‌اندازی شبکه‌ای از درمان ناباروری سالانه بیش از 15000 سیکل درمانی با میزان موفقیت بیش از متوسط کشورهای توسعه‌یافته داشته باشد که موجب شده که نه‌تنها زوجین نیازمند به دریافت خدمات از کشور خارج نشوند بلکه در قالب گردشگری سلامت بسیاری از کشورهای منطقه برای دریافت این خدمات به این مراکز مراجعه کنند و موجب ارزآوری در این حوزه شوند. 

در خصوص مواد مصرفی، کیت و تجهیزات موردنیاز با توجه به این‌که دانش حوزه ناباروری در اختیار پژوهشگاه‌های رویان و ابن‌سینا می باشد برخی از مواد مصرفی و کیت‌های موردنیاز این حوزه نیز با فناوری‌های مناسب توسعه‌یافته و بدین ترتیب در استقلال نسبی از حوزه گام‌های مهم و جدی برداشته‌شده است. 
از دیگر اقدامات فناورانه سال گذشته طرح فناورانه ملی تولید زخم پوش با مشارکت بیش از 4 پژوهشگاه و پژوهشکده و سازمان جهاددانشگاهی باهدف تولید زخم پوش‌های موردنیاز کشور که همگی وارداتی بودند صورت گرفت. 

هرسال بیش از 12 میلیون دلار ارز دولتی جهت وارد این زخم پوش‌ها پرداخت می‌شد که جوابگوی همه بیماران نیز نبودند. خوشبختانه نتایج حاصل از این فعالیت منجر به تولید دانش فنی 4 زخم پوش و اخذ موافقت اصولی 2 محصول از اداره کل تجهیزات پزشکی شد که روند تجاری‌سازی و تولید صنعتی ادامه خواهد یافت. 

در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی نیز اجرای طرح‌های فناورانه به‌منظور افزایش بهره‌وری تولید، کاهش وابستگی کشور به واردات و تلاش برای ارزآوری برای کشور پیگیری می‌شود ازجمله مهم‌ترین این طرح ها عبارت‌اند از: "اصلاح نژاد دام سنگین"، "تولید بچه ماهی برای پرورش ماهی در قفس"، "تولید بذور هیبرید سبزی و صیفی"، "تولید آفت‌کش‌های گیاهی و داروهای دامی با منشاء گیاهی"، "تولید پروبیوتیک‌های پرکاربرد با مصارف طیور و آبزی‌پروری"، "تولید مکمل‌های ورزشی" و یک طرح فناورانه بسیار مهم در زمینه "تولید مرغ لاین تخم‌گذار" است.

جهاددانشگاهی در سال گذشته چه دستاوردهای مهم پژوهشی و فناورانه (در حوزه‌های فنی و مهندسی، پزشکی، کشاورزی و علوم انسانی) در سطح ملی و یا بین‌المللی داشته است؟

جهاددانشگاهی در طول سال گذشته دستاوردهای مهمی را در حوزه‌های مختلف فنی و مهندسی و علوم پایه، علوم پزشکی، علوم کشاورزی و منابع طبیعی و علوم انسانی، اجتماعی و هنر  شاهد بوده است. 

در حوزه فنی و مهندسی و علوم پایه علاوه بر طرح‌های کلان فناورانه که در سؤالات قبلی توضیح داده‌شده قراردادهای دیگری نیز با سازمان‌ کارفرمایی منعقد شد که هر یک می‌تواند منشا اثر در بومی‌سازی فناوری در حوزه‌های مختلف باشد؛ ازجمله قرارداد "پژوهش، طراحی، ساخت تجهیزات و توسعه کاربردهای خودروهای متصل شرکت ایران‌خودرو" به کارفرمایی شرکت ایران‌خودرو که توسط سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف در حال اجرا بوده و در حال حاضر حدود 20 درصد پیشرفت فیزیکی دارد. 

"طراحی، ساخت و تولید کنترل الکتریکی اتوماتیک (TCU)  گیربکس" به کارفرمایی شرکت ایران‌خودرو جهت تحویل 100.000 عدد TCU به شرکت که این قرارداد نیز توسط سازمان جهاددانشگاهی صنعتی شریف در حال اجرا بوده و در حال حاضر پروژه در حدود 15 درصد پیشرفت فیزیکی دارد 

ازجمله موارد دیگری که در سال گذشته مذاکرات مربوط به انعقاد قرارداد آن‌ها با سازمان‌ها و شرکت‌های کارفرمایی جهت تامین بخشی از نیازهای فناورانه آن‌ها در قالب شیوه‌نامه تولید بار اول انجام پذیرفت که " تولید 40 عدد کلاف دستگاه لوله مغزی سیار" و "بومی‌سازی ماده شیمیایی دمولسیفایر حوزه‌های اهواز آسماری و ابوذر خشکی" به کارفرمایی مدیریت پشتیبانی ساخت و تامین کالای شرکت ملی نفت ایران و پروژه "تصفیه پساب صنعتی واحدهای بهره‌برداری نفت قشم" جهت تخلیه به محیط پذیرنده بر اساس استانداردهای کشور به کارفرمایی شرکت نفت فلات قاره از آن جمله هستند. 

حوزه علوم پزشکی نیز قدم‌های مؤثری را در این زمینه برداشته است. سال گذشته به دلیل همه‌گیری بیماری کووید-19 یکی از سال‌های پرچالش در حوزه سلامت و درمان بوده است. به دلیل زیست‌بوم خاصی و نیاز محور جهاددانشگاهی، به‌سرعت پس از یک هفته از اعلام ورود بیماری کووید ۱۹ به کشور، اولین کیت بومی تشخیص مولکولی کووید تولید و پس از ارزیابی‌های موفقیت‌آمیز در هفته اول فروردین‌ماه مجوز تولید از اداره کل تجهیزات پزشکی را دریافت کرد. 

همچنین با توجه به تسلط پژوهشگاه‌های جهاددانشگاهی در حوزه علوم سلولی و سلول‌های بنیادی و با توجه به نقش سلول‌های بنیادی در تعدیل سیستم ایمنی بلافاصله چندین کارآزمایی بالینی با استفاده از سلول‌های بنیادی و ترشحات آن‌ها در درمان بیماران مبتلابه موارد شدید بیماری کووید ۱۹ استفاده شد که با توجه به موفقیت‌های انجام‌شده، روند تجاری‌سازی آن‌ها و اخذ مجوز از سازمان غذا و دارو آغاز شد. 

همکاری پژوهشگاه رویان جهاددانشگاهی در تهیه زیرساخت‌های لازم و کمک به انجام مطالعات پیش بالینی در حوزه نخستی‌سانان برای اعتبارسنجی واکسن کرونا و نیز تهیه اولین مدل موشی حاوی گیرنده ACE برای تسریع روند اعتبارسنجی واکسن کرونا به جای نخستی سانان از دیگر اقدامات جهاددانشگاهی در حوزه کرونا است.

 با توجه به ساخت اولین کیت تشخیص مولکولی کووید 19، در اولین هفته‌های ورود کووید به کشور چندین آزمایشگاه مولکولی جهاددانشگاهی به انجام اقدامات تشخیص مولکولی کووید 19 پرداختند تا جایی که در برخی از روزها به رکورد بیش از 3000 تست در روز نیز در روزهایی که هنوز بخش‌های خصوصی و دولتی آمادگی انجام این‌گونه اقدامات تشخیصی را نداشتند، صورت گرفت. تهیه مواد ضدعفونی‌کننده با توجه به دانش پژوهشکده گیاهان دارویی و پژوهشکده صنایع شیمیایی و تولید لباس‌های ایزوله از اولین اقدامات جهاددانشگاهی در حوزه کرونا بوده است. 

همچنین انجام مطالعات سلول درمانی با استفاده از سلول‌های کشنده طبیعی در درمان سرطان‌های پیشرفته مغز و سرطان پستان از اقدامات پژوهشی جهاددانشگاهی در سال گذشته بود که در دو پژوهشگاه رویان و پژوهشکده سرطان معتمد اجرا شد که در خصوص سرطان‌های مغز با حضور دکتر ستاری در بهمن‌ماه سال 99 نتایج آن اعلام شد. همچنین راه‌اندازی بخش ژن‌درمانی مرکز محصولات پیشرفته پزشکی پژوهشگاه رویان ATMP نیز راه‌اندازی شد که در این بخش با تولید سلول‌ها یا محصولات سلولی پیشرفته امکان درمان بیماری‌های صعب الاعلاج ازجمله سرطان‌های پیشرفته مهیا می‌شود. 

تولید دانش فنی کیت‌های ذوب و انجماد جنین و اعتبارسنجی پیش بالینی و بالینی آن‌ها که موردنیاز مراکز درمان ناباروری نیز می باشد در سال گذشته به پایان رسید و با توجه به قرارداد بخش خصوصی، تولید نیمه‌صنعتی و اخذ مجوزهای سازمان غذا و دارو در دستور کار است. 

یکی از دستاوردهای بسیار مهم طرح‌های فناورانه جهاددانشگاهی در حوزه کشاورزی و منابع طبیعی در سال گذشته، دستیابی به فناوری تولید جنین آزمایشگاهی دام سنگین باهدف تولید گوساله‌های ممتاز شیری و گوشتی به‌منظور کمک به کاهش وابستگی کشور به واردات گوشت قرمز و کره حیوانی بوده است که با ایجاد شرکتی مشترک با سازمان اوقاف و امور خیریه زمینه تجاری‌سازی این فناوری در سطح ملی فراهم‌شده است و در آینده‌ای نزدیک شاهد صادرات این فناوری به کشورهای متقاضی خواهیم بود.

با توجه به سیاست‌های جهاددانشگاهی که بر لزوم انجام تحقیقات کاربردی منطبق با اسناد بالادست کشور(اسناد توسعه، سند چشم‌انداز و اسناد بخشی) که در راستای حل نیازها و مسایل کشور باشد تاکید دارد، در حوزه علوم انسانی، اجتماعی و هنر هم توانستیم گام‌هایی را در این خصوص برداریم. ده‌ها پروژه کاربردی خرد و کلان در مقیاس‌های استانی، منطقه‌ای و ملی در واحدهای جهاددانشگاهی اجراشده است این پروژه‌ها عمدتاً بر کمک به حل مشکلات موجود در استان‌ها و نیازهای دستگاه‌های اجرایی متمرکز بوده‌اند و خوشبختانه در این میان برخی از پروژه‌ها نقش‌های ملی و کلان داشته‌اند که می‌توانیم به برخی از آنها اشاره‌کنیم.

ازجمله آن‌که با وزارت کشور و سازمان اجتماعی وزارت کشور ارتباطات مناسبی ایجادشده است و در این راستا ،پروژه‌های مهمی در جهاددانشگاهی انجام‌شده است. ازجمله آنها گسترش همکاری واحدهای جهاددانشگاهی در پروژه دفاتر تسهیلگری اجتماع‌محور می باشد. جهاددانشگاهی در این پروژه در 8 استان دفتر تسهیلگری ایجاد کرده است و به‌علاوه در سه استان نیز به‌عنوان رابط میان وزارت کشور و دیگر دفاتر تسهیلگری عمل نموده است.

همچنین موضوع آسیب‌های اجتماعی و مسایل اجتماعی از دیگر حوزه‌های فعالیتی است که چندین واحد در این حوزه فعالیت می‌نمایند .با توجه به تجربیات پیشین این واحدها و ضرورت‌های توانمندسازی و سیاست‌های موجود در کشور، موضوع مسائل و آسیب‌های اجتماعی با تأکید برنهاد خانواده ، زنان و کودکان در دستور کار این واحدها بوده است.

یکی دیگر از دستاوردهای همکاری با سازمان اجتماعی وزارت کشور، زمینه‌سازی بهره‌مندی از نتایج طرح وضعیت توسعه اجتماعی در کشور است که نتایج آن در قالب پژوهش‌ها و تدوین دستورالعمل‌ها در آینده ارایه خواهد شد.

علاوه بر آن پروژه‌های مهم و بزرگی به کارفرمایی سازمان اجتماعی وزارت کشور در راستای مأموریت‌های ایشان نیز توسط واحدهای جهاددانشگاهی انجام‌شده است. طرح‌های ملی چون پیمایش ملی حجاب و عفاف، طرح ملی بزه‌دیدگی، طرح ملی زیست جنسی ایرانیان از دیگر دستاوردهای همکاری جهاددانشگاهی با سازمان اجتماعی وزارت کشور بوده است.

محققان حوزه علوم انسانی در واحدهای جهاددانشگاهی نقش مهم و مؤثری در تهیه و تدوین  اسناد در کشور ایفا می‌نمایند. از این میان می‌توان به اسناد بخشی مانند اسناد توسعه اشتغال و ارتقا بانوان اشاره کرد. همچنین یکی دیگر از طرح‌های مهمی که از سال گذشته آغازشده است بازنگری در سند ملی توانمندسازی و ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی کشور است که بنا بر پیشنهاد و حمایت مالی شرکت بازآفرینی شهری ایران  است . نتایج حاصل از ارزیابی اسناد قبلی و سیاست‌های اجراشده در سکونتگاه‌های غیررسمی در این بازبینی موردتوجه قرارگرفته و تلاش شده سند به‌گونه‌ای تنظیم شود تا ضمن آن‌که از گسترش سکونتگاه‌های غیررسمی جلوگیری به عمل می‌آید، زمینه¬های توانمندسازی ساکنان این سکونتگاه‌ها و بهره‌مندی آنان از توسعه اجتماعی، فرهنگی فراهم آید.

یکی دیگر از دستاوردهای مهم پژوهشی علوم انسانی تدوین نظام‌نامه مدیریت دانش در دستگاه‌های اجرایی کشور است که در پی آن طی بخشنامه‌ای توسط سازمان اداری و استخدامی کشور به کلیه دستگاه‌های اجرایی ابلاغ‌شده و آن‌ها را مکلف کرده است تا نظام مدیریت دانش را در دستگاه‌های خود مستقر کنند.

یکی دیگر از حوزه‌های پراهمیت علوم انسانی، انجام پژوهش و فعالیت‌های تخصصی با موضوع توانمندسازی حاکمیت و جامعه است که در ذیل آن دولت الکترونیک، تهیه سامانه رفاه ایرانیان و تعارض منافع مطرح‌شده است. موضوع تعارض منافع ازجمله مباحث بسیار مهم است که هم در دولت یازدهم و دوازدهم و هم در مجلس شورای اسلامی و مرکز پژوهش‌های مجلس موردتوجه بوده است. خوشبختانه اسنادی در این خصوص در جهاددانشگاهی تهیه‌شده  است که ازجمله آن‌ها می‌توان به پروژه‌های بررسی تعارض منافع در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، سازمان بهزیستی و وزارت آموزش‌وپرورش اشاره کرد که در راستای آن پژوهش نخبه‌گرایی در آموزش‌وپرورش نیز انجام‌شده است. 

موضوعات حاکمیتی مهم دیگری که در سال گذشته در حوزه علوم انسانی موردپژوهش قرارگرفته‌اند.  در حوزه پیشرفت و بایسته‌های دولت انقلابی، شاخص‌های انتخاب مدیران ارشد، پیشران‌های اقتصادی کشور، نقش کرونا بر مسایل اجتماعی و اقتصادی (کسب‌وکارها) کشور  متمرکز بوده است.

جهاددانشگاهی چه اولویت و آینده‌ای را در حوزه پژوهش و فناوری برای خود ترسیم کرده است؟

ورود زیرمجموعه‌های جهاددانشگاهی به عرصه‌های جدید علم و فناوری با در نظر گرفتن شرایط جامعه و نیازهای موجود در کشور و تنوع فعالیت‌ها در کل مجموعه جهاددانشگاهی نشان از این دارد که این نهاد پتانسیل رشد و شکوفایی را در حوزه‌های مختلف دارا است.

با توجه به پیشرفت روزافزون علم و فناوری در حوزه‌های مختلف فنی مهندسی و علوم پایه که منجر به ایجاد نیازهای جدید خواهد شد، جهاددانشگاهی می‌بایست به جهت عقب نماندن از رقبای خود و پاسخ به نیازهای جدید کشور، ورود به عرصه‌های جدیدتر و همکاری و تعامل بیشتر با سازمان‌ها را در دستور کار خود قرار دهد و ازآنجایی‌که این نهاد یکی از گسترده‌ترین مراکز علمی ـ تحقیقاتی در کشور است، با توجه به پیشرفت کشور در صنایع مختلف و ایجاد نیازهای جدید و رسالت اصلی و محوری خود در دستیابی به فناوری‌های موردنیاز صنایع استراتژیک کشور، می‌تواند مانند گذشته یاری‌رسان بخش صنعت باشد و با دستیابی به فناوری‌های کلیدی، توانایی و تعهد خود را به‌صورت جدی اثبات کند که علاوه بر این‌که باید بسترسازی مناسبی در این خصوص صورت پذیرد، مستلزم ارتباط هر چه بیشتر با مجموعه‌های خارج از جهاددانشگاهی و نیز همکاری‌های علمی و تخصصی با مراکز تحقیقاتی در حوزه‌ها و صنایع فناورانه می باشد. 

بنابراین با مقدمه‌ای که بیان شد اولویت و آینده پژوهش و فناوری در جهاددانشگاهی نگاه فناورانه، تمرکز بر نیاز صنعت، فعالیت در حوزه‌های موردنیاز بازار، تدوین دانش فنی فناوری‌های استراتژیک و کلیدی موردنیاز کشور و ایجاد کسب‌وکار پایدار در حوزه پژوهشی خواهد بود. 

برای رسیدن به این هدف شناسایی نیاز کشور به فناوری‌های روز دنیا و بومی‌سازی دانش فنی طراحی و ساخت و تولید این فناوری‌ها در جهاددانشگاهی و تعریف طرح‌های فناورانه با نگاه تقاضامحور و بر اساس نیازهای فناورانه صنایع کشور، انعقاد قراردادهای ملی و فناورانه باهدف تأمین نیاز کشور و قطع وابستگی، ایجاد مراکز توسعه فناوری در سازمان‌ها و واحدهای توانمند جهاددانشگاهی، صدور خدمات فنی مهندسی به کشورهای همسایه با همکاری دفتر امور بین‌الملل، توسعه همکاری فناورانه با صنایع مهم کشور از قبیل صنایع نفت و گاز، حمل‌ونقل ریلی، معدنی و فلزی و ... و حضور در نمایشگاه‌های تخصصی پراهمیت در سطح ملی و بین‌المللی در دستور کار این معاونت قرار داشته و در برنامه هفتم توسعه جهاددانشگاهی این موضوع همانند گذشته موردتوجه قرار خواهد گرفت. 

در حوزه علوم انسانی، اجتماعی و هنر اولویت و آینده پژوهش علوم انسانی در راستای سند چشم‌انداز، اهداف کلان جهاددانشگاهی و اهداف حوزه پژوهش و فناوری طرح‌ریزی‌شده است. از سوی دیگر توجه به اسناد کلان و بخشی کشور و تداوم همکاری با مدیران کشور در راستای نقش‌آفرینی در حل مشکلات کشور و اجرای پروژه‌های کاربردی، موردنظر این حوزه است.

 با این پشتوانه ، قرارگیری در میان سازمان‌های برتر تخصصی حوزه‌های مسایل اجتماعی، گردشگری، علوم شناختی، مطالعات شهری و مدیریت دانش و زمینه‌سازی تبدیل‌شدن به قطب در حوزه‌های گردشگری و مسایل اجتماعی اولویت‌های اصلی موردنظر حوزه علوم انسانی است. 

برنامه‌های ما برای دستیابی به این اهداف،  همکاری با سازمان‌ها و دستگاه‌های مدیریتی و اجرایی کشور در تدوین و اجرای اسناد ملی و بخشی، همکاری‌های پژوهشی و خدمات تخصصی حوزه مسایل اجتماعی و کاهش آسیب‌های اجتماعی، نقش‌آفرینی در پژوهش‌های علوم شناختی و کاربردی سازی مطالعات علوم شناختی، نقش‌آفرینی در توانمندسازی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی و توان‌افزایی ساکنان مناطق محروم کشور، تدوین نقشه راه رسیدن به توسعه و پیشرفت در مفهوم کلی آن و تأکید بر توسعه فرهنگی -  اجتماعی و پژوهش و ارایه خدمات تخصصی به‌منظور افزایش مشارکت اجتماعی مردم، ارتقای منابع انسانی و افزایش بهره‌وری آن‌ها و ... از برنامه‌های این حوزه است. 

علاوه بر آن و با توجه به اهمیت پیمایش‌های طولی و با توجه به تجربیات موجود در پژوهش‌های کلان و پیمایش‌های انجام‌گرفته توسط ساختارهای پژوهشی جهاددانشگاهی، مطابق با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته مقرر است مرکز پیمایش‌های طولی حوزه‌های منتخب در پژوهش‌های اجتماعی ایجاد شود. یکی از این پیمایش‌ها، پیمایش ملی خانواده و ارایه تحلیل‌های ثانویه آن و تدوین تحولات آن است که به‌طورجدی در دستور کار است.

سازمان برتر در به‌کارگیری نتایج تحقیقات، توسعه قطب‌های علم و فناوری، توجه به فناوری‌های نوین و نوظهور، توسعه همکاری‌های بین‌المللی در حوزه‌های علمی، فناوری و صنعتی و برخورداری و جذب منابع انسانی جوان، متخصص و باانگیزه از مهم‌ترین اهداف جهاددانشگاهی در حوزه پژوهش و فناوری است.