جداسازی و ذخیره سلول‌های بنیادی پالپ دندان شیری برای سلول‌درمانی در کشور امکان‌پذیر شد
گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، فاطمه سامعی؛ در حال حاضر بیماری های بسیاری وجود دارند که با دارو قابل درمان نیستند؛ برای مثال بیماری هایی وجود دارند که از کمبود هورمون،کمبود ویتامینی خاص، آسیب به بافت یا کارکرد نامناسب گروهی از سلول ها ایجاد شده اند و با دارو درمان نمی شوند. در این بیماری‌ها مصرف دارو شاید از حادتر شدن بیماری جلوگیری کند اما صدمات وارد شده بر بافت را جبران نخواهد کرد؛ از این رو در سال های اخیر روش جدیدی برای درمان این بیماری ها ابداع شده که سلول درمانی نام دارد؛ در روش سلول درمانی سلول های آسیب دیده با سلول های سالم جایگزین می شود.
*وقتی بیماری با دارو قابل درمان نیست پای سلول بنیادی به میان می‌آید
در سلول درمانی از سلول‌های بنیادی مزانشیمی استفاده میشود و از برخی اندام‌های بدن بیمار از جمله بافت چربی و مغز استخوان سلول‌های بنیادی مزانشیمی استخراج میشود. اما برداشت سلول های بنیادی مزانشیمی محدود به این منابع نمی شود و بافت های بسیاری در بدن این سلول ها را دارا هستند و به مرور منابع جدیدی برای برداشتن این سلول ها مطرح می شود و محققان در تلاش هستند تا به جز منبع رایج خون بند ناف، از سایر منابع قابل استفاده هم به سلول‌های بنیادی را جمع‌آوری کنند.
*دندان شیری، منبع جدید سلول‌های بنیادی
یکی دیگر از منابعی که امکان برداشت سلول بنیادی مزانشیمی را دارد دندان شیری است. دندان شیری در دوره‌ای از زندگی انسان ایجاد و سپس به صورت طبیعی از بدن جدا میشود و از این رو استفاده از این سلول‌ها روش کاملاً غیر تهاجمی است.
درباره آخرین یافته های محققان ایرانی در استفاده از سلول بنیادی دندان شیری با عبدالحسین شاهوردی رئیس پژوهشگاه رویان جهاد دانشگاهی گفت‌وگو کرده‌ایم.
فارس: در حال حاضر دانش فنی ذخیره‌سازی سلول‌های بنیادی دندان در کشور وجود دارد، آیا امکان جمع‌آوری و ذخیره‌سازی دندان شیری و جداسازی سلول‌های بنیادی از آن برای خانواده‌هایی که مایل به استفاده از این امکان برای فرزندان خود هستند فراهم خواهد شد؟
*جداسازی و ذخیره سلول‌های بنیادی پالپ دندان شیری در کشور امکان‌پذیر شد
شاهوردی: در دانش جدید به این جمع‌بندی رسیده‌اند که هر کدام از بافت‌های بدن دارای سلول بنیادی خاص خود هستند، برخی بافت‌ها از جمله مغز استخوان و بافت چربی میزان زیادی از سلول بنیادی را دارند که از هر کدام برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده میشود.
همچنین برخی بافت‌ها دیگر هم سلول‌های بنیادی دارند اما میزان سلول‌های بنیادی در آنها کم است؛ به این معنا که اگر ضایعه بافتی کم باشد می‌توانند با کمک این سلول‌ها خود را درمان کنند اما اگر ضایعه زیاد باشد باید از سلول‌های بنیادی‌ای که از دیگر بافت‌های بدن گرفته میشود برای درمان استفاده کرد.
محققان رویان توانسته‌اند سلول‌های بنیادی پالپ دندان شیری را جداسازی و برای درمان بیماریهای حیوانات استفاده کنند اما تجاری و عمومی شدن این دستاورد نیازمند زمان است.
یکی از منابع بافت سلول‌های بنیادی در بدن هر فرد دندان شیری است، دندان شیری بافتی است که خود به خود از بدن حذف میشود و در عین حال به عنوان یک منبع سلول‌های بنیادی قابل نگهداری است؛ در پژوهشگاه رویان روی این موضوع کار کرده‌اند و توانسته‌اند سلول‌های بنیادی پالپ دندان شامل رگ‌ها و اعصاب دندان را جداسازی کنند و تاکنون برای درمان مدل‌های حیوانی و بیماری‌هایی که در حیوانات ایجاد شده بود از این سلول‌ها استفاده شده است.
* تجاری شدن خدمت ذخیره‌سازی سلول‌‌بنیادی پالپ دندان شیری نیازمند زمان است
فارس: آیا برای ذخیره‌سازی سلول بنیادی پالپ دندان شیری هم بانک ذخیره‌سازی در کشور ایجاد میشود؟
شاهوردی: در حال حاضر این اتفاق رخ داده است و امکان جداسازی و ذخیره‌سازی سلول بنیادی دندان شیری در کشور فراهم شده است اما رسیدن به این مرحله که این دستاورد در قالب یک تجارت و خدمت عمومی در شرکتی مانند شرکت بن‌یاخته‌های رویان ارائه شود نیازمند زمان است.
توانسته‌ایم این دانش را تولید کنیم و در فرایند واگذاری به شرکت هستیم تا به صورت تجاری وارد بازار شود.
پروسه تجاری شدن سریع انجام خواهد شد و در حال حاضر در مرحله انتقال دانش فنی هستیم؛ اگرچه محدودیت ظرفیت پذیرش وجود دارد اما متقاضیانی که در این زمینه مراجعه کنند می‌توانند پاسخ بگیرند و هم اکنون هم حفظ این ماده بیولوژیک شدنی است.
* پالپ دندان شیری هنوز ظرفیت خون بند ناف را ندارد اما مانند بیمه و پس‌انداز خواهد بود
فارس: با توجه به اینکه دانش جداسازی و ذخیره‌سازی سلول‌های خون بند ناف سالهاست که در کشور به صورت تجاری و عمومی عرضه شده و تقریبا بین مردم شناخته و مرسوم شده است، آیا استفاده از سلول‌های بنیادی پالپ دندان شیری به اندازه خون بند ناف متقاضی خواهد داشت؟
شاهوردی: زمانی جفت جنین ماده‌ای بود که پس از زمان تولد دور انداخته می‌شد و در مقطعی فقط از برخی فرآورده‌های جفت در مواد آرایشی استفاده شد؛ اما اکنون خون بند ناف یا جفت به عنوان یک سرمایه ملی مطرح شده است و هر یک از اجزای این ماده بیولوژی می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد، برای مثال پرده آمینوتیک اطراف جنین که همراه جفت حذف میشود مدتی است که به عنوان پانسمان و چسب زخم استفاده میشود. بنابراین در اینکه به تدریج مواد بیولوژی بیشتری به عنوان سرمایه و ارزش برای مردم شناخته شود تردیدی نیست.
امروزه برای بسیاری از افراد از سلول‌های خودشان برای تزریق به خودشان استفاده می‌کنند. به این صورت که متخصصان سلول‌های مزانشیم سلول‌های خون بند ناف و سلول‌های چربی را می‌گیرند و به میزان زیادی تکثیر می‌کنند و به عنوان سلولی که به خود فرد تزریق میشود مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ برای این کار سلول‌های آلوگرافت را در بانک خون نگهداری می‌کنند.
در نهایت حرکت علمی به سمتی می‌رود که از حالت فردی به حالت عمومی تغییر می‌کند و یکی از منابع این سلول‌ها پالپ دندان شیری است؛ پالپ دندان شیری این قابلیت را دارد که اگر حفظ شود فرد می‌تواند در صورت نیاز از این سلول‌ها برای درمان استفاده کند، مانند خون بند ناف که امروز در بانک خون حفظ و نگهداری میشود تا زمانی که فرد به آن نیاز داشته باشد و در فرآیند درمان از این محصول استفاده کند.
در نهایت به نظر می‌رسد خون بند ناف جای خود را بین مردم باز کرده و تعداد زیاد و قابل قبولی خون بند ناف فریز و نگهداری شده است که در حال حاضر پالپ دندان شیری هنوز ظرفیت خون بند ناف را ندارد. اما دندان شیری یک امکان بالقوه است که در بازه زمانی حذف میشود و اگر عاقلانه و محتاطانه به این سلول نگاه کنیم مانند یک بیمه و پس‌انداز خواهد بود.
*جایگاه متفاوت سلول بنیادی جنینی و سلول‌های بنیادی بزرگسال
فارس: اگر کسی سلول خون بند ناف را نگهداری کرده آیا نیاز به نگهداری سلول پالپ دندان شیری هم دارد؟
شاهوردی: این موضوع به نظر و نیاز متقاضی بستگی دارد و در صورت تمایل می‌تواند این کار را انجام دهد.
اما بحث علمی مربوطه این است که سلول بنیادی جنینی بسیار عمومیت دارند و بسیاری از سلول‌ها را می‌توانند تولید کنند و برای درمان استفاده شوند؛ اما سلول‌های بنیادی جنینی محدودیت‌هایی هم دارند از جمله اینکه ممکن است با بحث‌های ژنتیکی و رد پیوند مواجه شوند.
از این رو بحث ورود به سلول‌های بنیادی بزرگسال مطرح میشود که سلول بنیادی پالپ دندان شیری یکی از سلول‌های بنیادی بزرگسال است؛ این سلول توان سلول‌های بنیادی جنینی را ندارد اما منبع قابل قبولی به عنوان یک سلول بنیادی بزرگسال است، سلول بنیادی خون بند ناف بین سلول بنیادی جنینی و سلول بنیادی بزرگسال قرار می‌گیرد و هر کدام از این دو سلول بنیادی جایگاه خود را دارند.
*ارائه تسهیلات به اهداکنندگان دندان‌شیری مانند اهدای بندناف
فارس: آیا مانند اهدای بند ناف، امکان اهدای دندان شیری هم وجود دارد؟
شاهوردی: کار روی سلول‌های بنیادی پالپ دندان شیری در پژوهشکده‌های مختلف پژوهشگاه رویان در حال انجام است؛ از جمله اینکه در پژوهشکده زیست فناوری رویان در اصفهان، پروژه‌‌ای تحقیقاتی در این باره در دست انجام است که در این پروژه مردم می‌توانند با اهدای دندان شیری فرزند خود به پیشرفت پژوهش و تحقیقات در کشور در این زمینه کمک کنند و در این طرح مشارکت داشته باشند.
همچنان که در اهدای بندناف به بانک خون بند ناف، هنگام جمع‌آوری نمونه‌ها باید شرایطی رعایت شود از جمله اینکه فرد اهداگر آزمایشات پزشکی مربوطه را انجام دهد و به این کار رضایت دهد، در این طرح تحقیقاتی هم دندان شیری باید با شرایط خاص اهدا شود تا سلول‌های بنیادی دندان تخریب نشود.
دندان باید توسط متخصص و دندانپزشک کشیده شود و از این رو اگر با تشخیص دندانپزشک باید دندان شیری برای درمان کشیده شود والدین می‌توانند از دندانپزشک بخواهند که دندان را به پژوهشگاه رویان تحویل دهد.
همچنین مانند مشارکت عمومی در بانک خون بند ناف رویان تسهیلاتی برای اهداکنندگان دندان شیری وجود دارد.
۲ نوع مشارکت در بانک خون بند ناف رویان شامل عمومی و خصوصی وجود دارد که خصوصی‌ها به دلیل اینکه فقط خودشان از این امکان برای خود استفاده می‌کنند برای نگهداری نمونه هزینه می‌پردازند؛ اما مشارکت‌کنندگان عمومی یا همان اهداگران به دلیل اینکه این ماده بیولوژیک را برای استفاده عمومی و استفاده خودشان در اختیار بانک قرار می‌دهند هزینه‌ای نمی‌پردازند. امتیازی که برای اهداکنندگان خون بندناف در نظر گرفته شده این است که اگر در آینده به این نمونه نیاز پیدا کردند می‌توانند از آن استفاده کنند.
در اهدای دندان شیری هم اگر اهداکننده در آینده به این خدمت نیاز پیدا کرد می‌تواند از آن استفاده کند.
* پیش‌بینی میزان مشارکت استان‌ها در ذخیره سلول‌های بنیادی
فارس: پیش‌بینی می‌کنید استقبال از ذخیره و حفظ سلول بنیادی پالپ دندان شیری در چه استان‌هایی بیشتر باشد؟
شاهوردی: در حال حاضر آمار سهم هر یک از استان‌ها در مشارکت در بانک خون بندناف وجود دارد که نشان‌دهنده میزان استقبال از این خدمت در هر استان است، اما درباره سلول بنیادی پالپ دندان شیری هنوز چنین آماری وجود ندارد.
اگر سهم مشارکت استان‌ها در بانک خون بندناف را در نظر بگیریم که در استان‌های تهران، اصفهان و مشهد بیشترین سهم را شاهد هستیم، شاید بتوان از روی این الگو برای میزان مشارکت در ذخیره‌سازی سلول بنیادی پالپ دندان شیری هم پیش‌بینی داشت که البته مشخص است که این احتمال حدس است و قطعی نیست.
استان تهران با توجه به جمعیت استان سهم زیادی در مشارکت در بانک خون بندناف داشته که البته نوع تبلیغات و فرهنگ استان هم در این موضوع مؤثر بوده است.